{ "cells": [ { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "
\n", "

Systemy informatyczne analizy danych

\n", "

10. Wybrane zagadnienia użyteczności[wykład]

\n", "

Krzysztof Jassem (2023)

\n", "
" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "# 1. Pojęcie użyteczności" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "
\n", " \n", "

Użyteczność

\n", "\n", "Użyteczność narzędzia: łatwość, z jaką ludzie potrafią korzystać z tego narzędzia w celu osiągnięcia określonego celu.\n", "\n", "

Cechy aplikacji użytecznej

\n", " \n", "
" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "# 2. Wskazówki do tworzenia użytecznej aplikacji" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 2.1. Klasyka w oparciu o \"Don't make me think\"" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "
\n", " \n", "Przeczytaj w Internecie\n", "\n", "
    \n", " \n", "
  1. Usability Means…
  2. \n", "\n", "
  3. Web applications should explain themselves.
  4. \n", "\n", "
  5. Don’t Make Me Think
  6. \n", "\n", "
  7. Don’t waste my time
  8. \n", " \n", "
  9. Users still cling to their back buttons
  10. \n", "\n", "
  11. We’re creatures of habit
  12. \n", "\n", "
  13. No Time for Small Talk
  14. \n", "\n", "
  15. Don’t lose search
  16. \n", "\n", "
  17. We form mental site-maps
  18. \n", "\n", "
  19. Make it easy to go home
  20. \n", " \n", "
\n", "\n", "
\n" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 2.2. Podejście (bardziej) współczesne" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "
\n", " \n", "

Wskazówki do tworzenia użytecznego systemu informatycznego

\n", "\n", "
    \n", "
  1. Autorze: Poznaj użytkownika, a TY nie jesteś użytkownikiem.
  2. \n", "
  3. Użytkownik powinien mieć kontrolę nad systemem, a nie odwrotnie: to użytkownik jest szefem i system powinien to okazywać.
  4. \n", "
  5. System musi ułatwiać użytkownikowi życie:
  6. \n", "
      \n", "
    • Elementy, które wyglądają tak samo, powinny działać tak samo, a akcje, które nie działają tak samo powinny być inaczej reprezentowane.
    • \n", "
    • Każda akcja użytkownika powinna mieć reakcję programu.
    • \n", "
    • Kiedy użytkownik ma do podjęcia decyzję, system podaje mu całą dostępną informację.
    • \n", "
    \n", "
  7. System musi być \"idioto-odporny\":
  8. \n", "
      \n", "
    • Każdy robi błędy, więc każdy błąd powinien dać się naprawić.
    • \n", "
    • Gdy użytkownik zrobi błąd, System daje mu o tym znać, zanim … wpadnie w PRAWDZIWE kłopoty.
    • \n", "
    • Informacje o błędach powinny być zrozumiałe dla użytkownika i mówić mu, jak naprawić problem.
    • \n", "
    \n", "
  9. Wczuj się w użytkownika
  10. \n", "
      \n", "
    • Eliminuj niepotrzebne decyzje (nie pytaj, jak nie musisz).
    • \n", "
    • Im mniej kroków do celu, tym lepiej.
    • \n", "
    • Użytkownik powinien zawsze móc dowiedzieć się, co robić dalej.
    • \n", "
    • Użytkownik powinien zawsze wiedzieć, co się dzieje.\n", "
    \n", "
\n", "
" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 3. Zasady dobrej nawigacji na portalu internetowym\n", "### 3.1. Pojęcie nawigacji" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "
\n", " \n", " Nawigacja to stały, niezmieniający się zestaw elementów w serwisie ułatwiający poruszanie się na niej.\n", " \n", "Najczęściej stosowanymi elementami nawigacji są: \n", "
    \n", "
  • Menu główne
  • \n", "
  • Menu narzędziowe
  • \n", "
  • Identyfikator witryny
  • \n", "
  • Wyszukiwarka
  • \n", "
  • Odsyłacz do strony startowej (zawarty w logo)
  • \n", "
  • Flagi narodowe (przełączenie języków)
  • \n", "
\n", "\n", "
" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 3.2. Cechy dobrej nawigacji" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ " * Szybkie przechodzenie po różnych elementach serwisu.\n", " * Łatwe prowadzenie użytkownika do poszukiwanej informacji. \n", " * Klarowność: użytkownik wie gdzie jest, gdzie może się skierować, jak wrócić, a także posiada informacje o odwiedzonych miejscach. \n", " * Oszczędność: główne menu witryny nie powinno zawierać zbyt wielu elementów (między 5 a 9)" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 3.3. Zasady użytecznej nawigacji" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Zasada 1. Widoczność\n", "Wszystkie elementy nawigacji muszą być bardzo dobrze widoczne na każdej stronie i podstronie serwisu." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Zasada 2. Przewidywalność\n", " * Nazwy elementów menu powinny pozwalać na przewidzenie zawartości\n", " * Elementy menu powinny informować użytkownika o całej zawartości witryny.\n", " * Odwiedzone linki powinny być oznaczone innym kolorem niż nieodwiedzone. " ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Zasada 3. Łatwość orientacji w strukturze serwisu\n", "* Powinno się stosować różne style wyróżnienia jego elementów:\n", " * dla całej kategorii, na której aktualnie znajduje się kursor (np. Aktualności),\n", " * dla pozycji w menu, z której aktualnie korzysta użytkownik (np. Publikacje zagraniczne),\n", " * dla pozostałych elementów serwisu." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Zasada 4. Zasada odwróconej piramidy\n", " * Na najwyższym poziomie należy umieścić kategorie najbardziej ogólne, a następnie przechodzić do podziału bardziej szczegółowego. \n", " * Na tym samym poziomie powinny znajdować się kategorie o tym samym stopniu szczegółowości." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Zasada 5. Właściwe nazewnictwo\n", " * Wykluczający podział etykiet menu: \n", " * dana pozycja w menu może należeć tylko do jednej kategorii.\n", " * Proste nazewnictwo: \n", " * etykiety powinno formułować się w języku zrozumiałym dla użytkownika,\n", " * powinno unikać się specjalistycznego słownictwa.\n", " * Unikalne nazwy: \n", " * dana nazwa powinna pojawiać się w serwisie internetowym nie więcej niż raz,\n", " * każda strona powinna mieć swoja nazwę.\n", " * Nazwa strony musi być dobrze widoczna:\n", " * nazwa strony musi być w dobrze umiejscowiona i wyróżniona za pomocą rozmiaru i koloru czcionki.\n", " * Nazwa strony lub podstrony musi być zgodna z nazwą odsyłacza, który do niej prowadzi." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Zasada 6. Spójność w wyglądzie i działaniu elementów nawigacyjnych\n", "* Należy stosować te same konwencje w obrębie całego menu. \n", "* Elementy pierwszego poziomu powinny pozostawać niezmienne w trakcie korzystania z całego serwisu internetowego. \n", "* Wszystkie pozycje w menu powinny funkcjonować na tej samej zasadzie. \n", "* Przy formułowaniu nazw w menu należy w każdym przypadku stosować tę samą formę gramatyczną.\n", "* Pozycje menu należące do jednego poziomu powinny być sformatowane w jednym stylu." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "# 4. Metody badania użyteczności" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 4.1. Automatyczne metody badania użyteczności" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Badanie współczynnika konwersji\n", "**Współczynnik konwersji** wskazuje, jaka część internautów odwiedzających daną stronę dokonała pożądanej akcji np.\n", " * Dokonała zakupu\n", " * Wypełniła formularz\n", " * Wysłała maila na wskazany adres\n", " * Zarejestrowała się do systemu\n", " * Pobrała software" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Testy A/B (testy porównawcze)\n", "* Metoda polega na porównaniu dwóch wersji tej samej aplikacji.\n", "* Najczęściej stosowana jest do stron internetowych.\n", "* Różnicę (postęp lub regres) między wersjami wyznacza się poprzez porównanie wartości pewnej miary, np. współczynnika konwersji dla stron internetowych. \n", "\n", "[Przeczytaj w Internecie](https://www.optimizely.com/ab-testing/)" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Analityka ruchu na portalu internetowym\n", "Metoda polega na obserwacji dotyczących ruchu na witrynie, takich jak:\n", " * Wskaźnik odrzuceń – procentowa wartość osób, które opuściły stronę wejściową serwisu bez wykonania żadnej akcji\n", " * Wskaźnik porzuceń – wskaźnik analogiczny dla podstron danego serwisu,\n", "Metoda wskazuje działania użytkownika – nie wskazuje jego przyczyn. \n", "\n", "Przykładowa witryna: \n", "https://www.google.com/analytics/" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Click-tracking\n", "\n", "Metoda dostarcza informacji o poszczególnych elementach strony za pomocą następujących typów informacji\n", " * Heat maps. \n", " * Wskazują, w jakie miejsca na stronie ludzie klikają (see what’s hot and what’s not).\n", " * Confetti\n", " * Analiza kliknięć: jak klikały poszczególne grupy użytkowników i w poszukiwaniu czego.\n", " * Scrollmap\n", " * Analiza, jak daleko w dół strony użytkownicy przewijają stronę – pozwala przeanalizować miejsca, w których strona jest najczęściej porzucana.\n", " * Overlay report\n", " * Liczba kliknięć na poszczególne elementy strony.\n", "\n", "Przykładowy dostawca: \n", "http://www.crazyegg.com" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Analiza kontrastu\n", "\n", "Dostarcza informacji o kontraście pomiędzy elementami strony, co jest szczególnie istotne dla osób z upośledzeniem wzroku.\n", "\n", "* Przykładowy adres\n", " * https://webaim.org/resources/contrastchecker/\n", " * Można wpisać adres strony, która ma zostać przeanalizowana pod względem kontrastu – otrzymuje się pełen raport." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 4.2. Metody z udziałem użytkowników\n", "\n", "W metodach z udziałem użytkowników można posłużyć się zastosowaniem *persony*, w celu optymalizacji kosztów badania.\n", " * **Persona** to fikcyjna postać stworzona by reprezentować typy użytkowników (demograficzne i technograficzne).\n", " * Persony to inaczej archetypy grup użytkowników i ich potrzeb. Dzięki personom cała populacja docelowa reprezentowana jest przez kilka konceptów.\n", " > Przykład persony: Jan Kowalski, lat 37, elektryk, mieszkaniec Ząbkowic Śląskich\n", " \n", " Przykładowy proces testowania użyteczności z udziałem użytkowników:\n", " 1. Określ grupy użytkowników np. przy użyciu persony (co najmniej jedna persona na grupę).\n", " 2. Dla każdej persony utwórz potencjalny scenariusz użycia – w jaki sposób dana persona chce korzystać z systemu.\n", " 3. Dla każdej persony zorganizuj użytkowników reprezentatywnych (minimum jednego użytkownika dla persony).\n", " 4. Poproś ich o wykonanie zadań charakterystycznych dla danej persony.\n", " 5. Obserwuj lub nagrywaj działania użytkowników: gdzie im się powodzi, a gdzie mają trudności.\n", " 6. Potencjalnie poproś użytkowników o wypełnienie ankiet.\n", "\n", "Wyróżniamy następujące typy metod z udziałem użytkowników:\n", " * podgląd sesji użytkowników.\n", " * obserwacja użytkownika,\n", " * metoda wywiadu." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Podgląd sesji użytkowników\n", "* Działalność użytkownika jest „nagrywana”.\n", "* Autor oprogramowania może odtworzyć działania użytkownika z perspektywy użytkownika.\n", "* Każde kliknięcie, poruszenie myszą, przesunięcie kursora zostaje zapisane." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Obserwacja użytkownika\n", "* Działalność użytkownika jest obserwowana.\n", "* Obserwator zapisuje poczynania użytkownika.\n", "* Obserwacje są analizowane w celu ulepszenia użyteczności aplikacji." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "### Metoda wywiadu\n", " * Sposoby przeprowadzenia wywiadu:\n", " * Analiza celów użytkowników i wykonywania przez nich zadań,\n", " * Dyskusja prowadzona przez moderatora,\n", " * Wypełnienie ankiet / kwestionariuszy." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "# 5. Raport badania użyteczności\n", "Raport badania użyteczności to sprawozdanie z badania użyteczności aplikacji, w którym wskazuje się **obszary problemowe**.\n", "Przykładowo raport użytecznści może składać się z następujących części:\n", "1. Informacje wstępne\n", "2. Metodologia badania\n", "3. Obszary problemowe\n", "4. Dodatki" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 5.1. Informacje wstępne\n", "Ta część zawiera ogólne informacje o prowadzonym badaniu, np. :\n", " * Daty tworzenia raportu\n", " * Harmonogram prowadzenia badań\n", " * Odwołanie do standardów badania użyteczności\n", " * Autorzy raportu" ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 5.2. Metodologia badania\n", "Opis tej części zależy od przejętej metody badania. Przykładowo, dla metody wywiadu część ta może mieć następującą postać:\n", "\n", "### 5.2.1. Zakres badania\n", " * Określenie zakresu projektowego: badanie gotowego produktu, czy ocena prototypu,\n", " * Określenie celu, np., wskazanie wyłącznie błędów w systemie, czy również wskazanie proponowanych ulepszeń,\n", " * Określenie zastosowanej metody badania użyteczności.\n", "\n", "### 5.2.2. Profile użytkowników\n", " * Określenie kilku segmentów odbiorców pod względem:\n", " * Danych demograficznych\n", " * Doświadczenia z programami podobnymi (wcześniejszymi wersjami systemu)\n", " * Oczekiwań względem systemu\n", "\n", "### 5.2.3. Grupa badawcza\n", " * Określenie liczebności grupy badawczej (około 5 osób)\n", " * Określenie charakterystyki grupy badawczej pod względem różnych kryteriów , np.\n", " * płeć, \n", " * wiek, \n", " * miejsce zamieszkania, \n", " * wykształcenie, \n", " * zawód, \n", " * wielkość firmy, \n", " * branża, \n", " * obsługa komputera, \n", " * doświadczenie z podobnymi programami, itp.\n", " * Liczebność i charakterystykę grupy badawczej można zobrazować za pomocą wykresów.\n", "\n", "### 5.2.4. Scenariusz badania\n", "W tej części należy opisać, jak będzie przebiegać scenariusz badania.\n", "Przykładowy scenariusz badania w metodzie wywiadu:\n", "1. Omówienie zadań i sposobu wypełniania kwestionariusza\n", "2. Podanie informacji o regulaminie przeprowadzenia testu wykonania zadań\n", "3. Test wykonania zadań\n", "4. Wypełnienie przygotowanego kwestionariusza przez użytkowników\n", "\n", "### 5.2.5. Lista zadań do wykonania przez użytkowników\n", "W tej częścI dla każdego zadania należy podać kryterium pomyślnego ukończenia zadania. Lista zadań może być podana w postaci tabelki:\n", " * Opis zadania\n", " * Kryterium ukończenia zadania\n", "\n", "### 5.2.6. Ocena wykonania zadań \n", "W tej części należy ocenić, jak badani wykonali zadania.\n", "Przykładowa ocena wykonania zadań:\n", " * Liczba błędów krytycznych użytkownika\n", " * Liczba błędów niekrytycznych użytkownika\n", " * Liczba zadań wykonanych zgodnie z założeniami\n", " * Liczba zdań niewykonanych zgodnie z założeniami\n", " * Czas wykonania zadań\n", "\n", "Ten etap raportu można zakończyć wykresami." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 5.3. Obszary problemowe\n", "Obszary problemowe to **wnioski** z badania użyteczności.\n", " * W tej częśći raportu określone zostają obszary problemowe (składowe systemu, które sprawiają kłopoty).\n", " * Dla każdego obszaru problemowego określa się zestaw problemów użytkowania.\n", " * Problem użytkowania składa się z:\n", " * Tytułu problemu,\n", " * Opisu problemu,\n", " * Jeśli problemem jest zbyt długi czas wykonania zadania, to można podać średnie czasy rozwiązania,\n", " * Filmiku wideo (jeśli takim dysponujemy),\n", " * Rekomendacji rozwiązania problemu,\n", " * Opisu proponowanego scenariusza działania użytkownika po rozwiązaniu problemu." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "## 5.4. Dodatki\n", "W tej części raportu składamy materiały pomocnicze, np.\n", " ### 5.4.1. Ankieta\n", "\n", "W ankiecie mogą znaleźć się przykładowe pytania:\n", " * Jak ocenia Pan/Pani trudność poszczególnych zadań?\n", " * Co sprawiło Panu/Pani największy problem podczas testów?\n", " * Jakie inne funkcjonalności byłyby pożyteczne (wskazać listę do wyboru)?\n", " * Jakie elementy systemu były niezrozumiałe?\n", "\n", " Wyniki ankiety potestowej możemy przedstawić na wykresach.\n", " \n", "### 5.4.2. Inne materiały pomocnicze\n", "Przykładowe materiały pomocnicze:\n", " * Lista filmów video ilustrujących błędy użyteczności aplikacji,\n", " * Wnioski i rekomendacje ekspertów użyteczności,\n", " * Inne materiały w zależności od zastosowanej metody badawczej." ] }, { "cell_type": "markdown", "metadata": {}, "source": [ "# Podsumowanie wykładu\n", "1. Tworząc aplikację, myśl przede wszystkim o jej użyteczności, a potem dopiero o jej funkcjonalności.\n", "2. O sukcesie aplikacji stanowi pomysł, a nie wielość funkcji.\n", "3. Zawsze (!) pamiętaj o wskazówkach użyteczności.\n", "4. Tworząc portal internetowy, stosuj zasady dobrej nawigacji.\n", "5. Przekonaj się, jak Twój program jest używany – wykonaj badanie użyteczności." ] } ], "metadata": { "author": "Krzysztof Jassem", "email": "jassem@amu.edu.pl", "kernelspec": { "display_name": "Python 3 (ipykernel)", "language": "python", "name": "python3" }, "lang": "pl", "language_info": { "codemirror_mode": { "name": "ipython", "version": 3 }, "file_extension": ".py", "mimetype": "text/x-python", "name": "python", "nbconvert_exporter": "python", "pygments_lexer": "ipython3", "version": "3.9.13" }, "subtitle": "10. Wybrane zagadnienia użyteczności[wykład]", "title": "Przygotowanie do projektu badawczo-rozwojowego", "year": "2021" }, "nbformat": 4, "nbformat_minor": 4 }