out fix

.gitignore

@@ -1,3 +1,3 @@
-*~
-*.swp
-*.o
+*~
+*.swp
+*.o

README.md

@@ -1,57 +1,57 @@
-
-Guess a word in a gap 
-=======================================
-
-Give a probability distribution for a word in a gap in a corpus of
-book "Lalka". This is a challenge for
-language models.
-
-The metric is log-loss calculated on 10-bit fingerprints generated
-with MurmurHash3 hash function.
-
-Example
--------
-
-For instance, you are expected guess the word in the
-gap marked with <MASK> token here:
-
-> Wokulski słuchał go uważnie do Pruszkowa .
-> Za Pruszkowem zmęczony i jednostajny głos pana
-> Tomasza zaczął go męczyć . Za to coraz
-> wyraźniej wpadała mu w ucho rozmowa panny
-> Izabeli ze <MASK> , prowadzona po angielsku .
-> Usłyszał nawet kilka zdań , które go zainteresowały ,
-> i zadał sobie pytanie : czy nie należałoby ostrzec
-> ich , że on rozumie po angielsku ?
-
-
-(And the correct expected word here is *rolnej*.)
-
-Directory structure
--------------------
-
-* `README.md` — this file
-* `config.txt` — GEval configuration file
-* `train/` — directory with training data
-* `dev-0/` — directory with dev (test) data
-* `dev-0/in.tsv` — input data for the dev set
-* `dev-0/expected.tsv` — expected (reference) data for the dev set
-* `test-A` — directory with test data
-* `test-A/in.tsv` — input data for the test set
-* `test-A/expected.tsv` — expected (reference) data for the test set (hidden)
-
-
-Format of the output files
---------------------------
-
-For each input line, a probability distribution for words in a gap
-must be given:
-
-    word1:logprob1 word2:logprob2 ... wordN:logprobN :logprob0
-
-where *logprobi* is the logarithm of the probability for *wordi* and
-*logprob0* is the logarithm of the probability mass for all the other
-words (it will be spread between all 1024 fingerprint values). If the
-respective probabilities do not sum up to 1, they will be normalised with
-softmax.
-
+
+Guess a word in a gap 
+=======================================
+
+Give a probability distribution for a word in a gap in a corpus of
+book "Lalka". This is a challenge for
+language models.
+
+The metric is log-loss calculated on 10-bit fingerprints generated
+with MurmurHash3 hash function.
+
+Example
+-------
+
+For instance, you are expected guess the word in the
+gap marked with <MASK> token here:
+
+> Wokulski słuchał go uważnie do Pruszkowa .
+> Za Pruszkowem zmęczony i jednostajny głos pana
+> Tomasza zaczął go męczyć . Za to coraz
+> wyraźniej wpadała mu w ucho rozmowa panny
+> Izabeli ze <MASK> , prowadzona po angielsku .
+> Usłyszał nawet kilka zdań , które go zainteresowały ,
+> i zadał sobie pytanie : czy nie należałoby ostrzec
+> ich , że on rozumie po angielsku ?
+
+
+(And the correct expected word here is *rolnej*.)
+
+Directory structure
+-------------------
+
+* `README.md` — this file
+* `config.txt` — GEval configuration file
+* `train/` — directory with training data
+* `dev-0/` — directory with dev (test) data
+* `dev-0/in.tsv` — input data for the dev set
+* `dev-0/expected.tsv` — expected (reference) data for the dev set
+* `test-A` — directory with test data
+* `test-A/in.tsv` — input data for the test set
+* `test-A/expected.tsv` — expected (reference) data for the test set (hidden)
+
+
+Format of the output files
+--------------------------
+
+For each input line, a probability distribution for words in a gap
+must be given:
+
+    word1:logprob1 word2:logprob2 ... wordN:logprobN :logprob0
+
+where *logprobi* is the logarithm of the probability for *wordi* and
+*logprob0* is the logarithm of the probability mass for all the other
+words (it will be spread between all 1024 fingerprint values). If the
+respective probabilities do not sum up to 1, they will be normalised with
+softmax.
+

config.txt

@@ -1 +1 @@
---metric LogLossHashed10 --precision 8
+--metric LogLossHashed10 --precision 8

dev-0/expected.tsv

@@ -1,471 +1,471 @@
-tymczasem
-Starskim
-Izabeli
-tej
-słowo
-,
-,
-zanadto
-?
-i
-z
-go
-M.
-się
-—
-i
-wagonu
-?
-—
-tysięcy
-.
-szukaliśmy
-zaszły
-pomyślał
-skakać
-…
-siłę
-może
-zdobyłby
-Wokulski
-naszego
-przez
-drogach
-mi
-lewą
-szacunku
-być
-kiedy
-,
-się
-jechać
-…
-aby
-twarzy
-—
-pan
-?
-odpowiedziała
-zatoczył
-…
-uczuł
-z
-z
-panna
-nie
-dadzą
-wyglądała
-.
-,
-do
-panu
-przed
-pana
-i
-pana
-…
-go
-…
-Wokulski
-Izabela
-Mój
-szepnął
-tym
-—
-,
-—
-Wolę
-chwili
-!
-oczach
-…
-który
-wpatrując
-pociągnął
-zapałce
-,
-tłumem
-kobiety
-,
-rzekł
-raz
-!
-pan
-Starskiego
-Stanisławie
-—
-świsnął
-farewell
-naprzeciw
-siebie
-i
-niekiedy
-zaczęły
-to
-ogromnej
-widzenie
-…
-tu
-skrzydłami
-i
-każdy
-Wy
-wymykały
-przeżegnał
-ja
-o
-słychać
-?
-chciał
-—
-Ja
-kwadranse
-Człowiek
-do
-niej
-mu
-,
-.
-ich
-ciężyć
-mógł
-ptak
-drgającą
-samodzielność
-znaczący
-sam
-zdołały
-człowiekiem
-…
-,
-czuć
-w
-—
-tym
-…
-człowiek
-znajdował
-—
-,
-daje
-nerwy
-wąsach
-i
-,
-;
-jedzie
-.
-zbolałe
-,
-”
-popiołem
-człowiek
-pochwycił
-ty
-…
-Wokulski
-…
-i
-cokolwiek
-dziecka
-…
-mógł
-”
-piersi
-…
-wsunął
-śmiele
-zdawał
-,
-,
-?
-pół
-sturublówek
-,
-w
-jaśnie
-majątku
-złość
-do
-…
-powiem
-?
-Pamiętnik
-.
-roku
-nie
-bo
-bo
-niedoświadczony
-jest
-ażeby
-,
-wypolitykujemy
-w
-To
-polityczna
-linii
-tak
-bo
-?
-…
-i
-przez
-,
-nawet
-kilku
-sam
-sobie
-znowu
-reszty
-romantyk
-Szumanem
-z
-—
-—
-jest
-równość
-to
-się
-bo
-zmęczony
-wody
-ażeby
-,
-,
-ażeby
-u
-palnie
-my
-pieniędzy
-masz
-jak
-…
-Szlangbauma
-!
-a
-go
-?
-chełpi
-depcze
-coraz
-poznał
-zrobić
-.
-Wirski
-…
-kufer
-przez
-to
-go
-Żydami
-Bóg
-a
-.
-studentom
-więc
-…
-?
-Stróż
-dziwniej
-wynajęcia
-—
-baron
-na
-pan
-ja
-go
-zrobimy
-przerwał
-do
-z
-Maruszewicz
-Nikt
-hultaje
-Żonie
-osób
-jeżeli
-,
-ale
-bardziej
-ażebym
-boi
-i
-na
-,
-ze
-mieszka
-—
-,
-—
-,
-pomyślałem
-,
-ażeby
-—
-…
-i
-wzruszył
-w
-odezwałem
-Strach
-znajdujemy
-wyraźnie
-brała
-od
-interes
-—
-,
-to
-wrócił
-panną
-jestem
-,
-podobno
-mówić
-…
-,
-piękna
-mylę
-,
-?
-wiem
-zatrzeszczało
-,
-dawniej
-rozbeczała
-w
-głaz
-głowę
-jedźmy
-Warszawsko-Wiedeńskim
-ze
-dzień
-w
-Dusza
-,
-tudzież
-z
-sposobem
-Wszedłszy
-zaś
-Gdy
-następnej
-się
-fotelu
-to
-puls
-,
-mu
-rzekł
-znowu
-kurację
-Rzecki
-Uważaj
-kochany
-I
-cię
-z
-rzekł
-i
-daj
-ci
-mnie
-po
-otwartość
-mierze
-walkę
-w
-budzenie
-potem
-wzmagał
-”
-jak
-obrazów
-?
-dowierzając
-”
-ulgi
-tam
-przeglądaniu
-coraz
-który
-—
-Dopiero
-spoza
-mu
-które
-nigdy
-z
-,
-ażeby
-licha
-wziął
-którym
-który
-wyglądałby
-przypomniał
-błędu
-Rzeccy
-…
-Dawny
-dotykają
-choć
-jego
-,
-i
-pokój
-—
-usunięcia
-wspólnikom
-piętnasty
-pieniędzy
-święty
-warunkiem
-,
-.
-bardzo
-jeszcze
-—
-chwili
-zadziera
-z
-się
-jaka
-którym
-szczęściem
-nieszczęśliwych
-jeszcze
-częściej
-w
-,
-spokój
-dawały
-samego
-modna
-,
-tak
-rachubę
-do
-…
-się
-miałem
-z
-dyrektora
-no
-w
-nie
-się
-nimi
-lubię
-teraz
-ich
-zbyt
-muszę
-się
-i
-mówić
-nie
-na
-tak
-—
+tymczasem
+Starskim
+Izabeli
+tej
+słowo
+,
+,
+zanadto
+?
+i
+z
+go
+M.
+się
+—
+i
+wagonu
+?
+—
+tysięcy
+.
+szukaliśmy
+zaszły
+pomyślał
+skakać
+…
+siłę
+może
+zdobyłby
+Wokulski
+naszego
+przez
+drogach
+mi
+lewą
+szacunku
+być
+kiedy
+,
+się
+jechać
+…
+aby
+twarzy
+—
+pan
+?
+odpowiedziała
+zatoczył
+…
+uczuł
+z
+z
+panna
+nie
+dadzą
+wyglądała
+.
+,
+do
+panu
+przed
+pana
+i
+pana
+…
+go
+…
+Wokulski
+Izabela
+Mój
+szepnął
+tym
+—
+,
+—
+Wolę
+chwili
+!
+oczach
+…
+który
+wpatrując
+pociągnął
+zapałce
+,
+tłumem
+kobiety
+,
+rzekł
+raz
+!
+pan
+Starskiego
+Stanisławie
+—
+świsnął
+farewell
+naprzeciw
+siebie
+i
+niekiedy
+zaczęły
+to
+ogromnej
+widzenie
+…
+tu
+skrzydłami
+i
+każdy
+Wy
+wymykały
+przeżegnał
+ja
+o
+słychać
+?
+chciał
+—
+Ja
+kwadranse
+Człowiek
+do
+niej
+mu
+,
+.
+ich
+ciężyć
+mógł
+ptak
+drgającą
+samodzielność
+znaczący
+sam
+zdołały
+człowiekiem
+…
+,
+czuć
+w
+—
+tym
+…
+człowiek
+znajdował
+—
+,
+daje
+nerwy
+wąsach
+i
+,
+;
+jedzie
+.
+zbolałe
+,
+”
+popiołem
+człowiek
+pochwycił
+ty
+…
+Wokulski
+…
+i
+cokolwiek
+dziecka
+…
+mógł
+”
+piersi
+…
+wsunął
+śmiele
+zdawał
+,
+,
+?
+pół
+sturublówek
+,
+w
+jaśnie
+majątku
+złość
+do
+…
+powiem
+?
+Pamiętnik
+.
+roku
+nie
+bo
+bo
+niedoświadczony
+jest
+ażeby
+,
+wypolitykujemy
+w
+To
+polityczna
+linii
+tak
+bo
+?
+…
+i
+przez
+,
+nawet
+kilku
+sam
+sobie
+znowu
+reszty
+romantyk
+Szumanem
+z
+—
+—
+jest
+równość
+to
+się
+bo
+zmęczony
+wody
+ażeby
+,
+,
+ażeby
+u
+palnie
+my
+pieniędzy
+masz
+jak
+…
+Szlangbauma
+!
+a
+go
+?
+chełpi
+depcze
+coraz
+poznał
+zrobić
+.
+Wirski
+…
+kufer
+przez
+to
+go
+Żydami
+Bóg
+a
+.
+studentom
+więc
+…
+?
+Stróż
+dziwniej
+wynajęcia
+—
+baron
+na
+pan
+ja
+go
+zrobimy
+przerwał
+do
+z
+Maruszewicz
+Nikt
+hultaje
+Żonie
+osób
+jeżeli
+,
+ale
+bardziej
+ażebym
+boi
+i
+na
+,
+ze
+mieszka
+—
+,
+—
+,
+pomyślałem
+,
+ażeby
+—
+…
+i
+wzruszył
+w
+odezwałem
+Strach
+znajdujemy
+wyraźnie
+brała
+od
+interes
+—
+,
+to
+wrócił
+panną
+jestem
+,
+podobno
+mówić
+…
+,
+piękna
+mylę
+,
+?
+wiem
+zatrzeszczało
+,
+dawniej
+rozbeczała
+w
+głaz
+głowę
+jedźmy
+Warszawsko-Wiedeńskim
+ze
+dzień
+w
+Dusza
+,
+tudzież
+z
+sposobem
+Wszedłszy
+zaś
+Gdy
+następnej
+się
+fotelu
+to
+puls
+,
+mu
+rzekł
+znowu
+kurację
+Rzecki
+Uważaj
+kochany
+I
+cię
+z
+rzekł
+i
+daj
+ci
+mnie
+po
+otwartość
+mierze
+walkę
+w
+budzenie
+potem
+wzmagał
+”
+jak
+obrazów
+?
+dowierzając
+”
+ulgi
+tam
+przeglądaniu
+coraz
+który
+—
+Dopiero
+spoza
+mu
+które
+nigdy
+z
+,
+ażeby
+licha
+wziął
+którym
+który
+wyglądałby
+przypomniał
+błędu
+Rzeccy
+…
+Dawny
+dotykają
+choć
+jego
+,
+i
+pokój
+—
+usunięcia
+wspólnikom
+piętnasty
+pieniędzy
+święty
+warunkiem
+,
+.
+bardzo
+jeszcze
+—
+chwili
+zadziera
+z
+się
+jaka
+którym
+szczęściem
+nieszczęśliwych
+jeszcze
+częściej
+w
+,
+spokój
+dawały
+samego
+modna
+,
+tak
+rachubę
+do
+…
+się
+miałem
+z
+dyrektora
+no
+w
+nie
+się
+nimi
+lubię
+teraz
+ich
+zbyt
+muszę
+się
+i
+mówić
+nie
+na
+tak
+—

dev-0/in.tsv

@@ -1,471 +1,471 @@
-Pan Łęcki , trochę niezdrów , odział się w hawelok , w pled i jeszcze położył kołdrę na nogach . Kazał pozamykać wszystkie okna w wagonie i przyćmić latarnie , które go raziły . Obiecywał sobie , że zaśnie , nawet czuł , że go sen morzy ; <MASK> wdał się w rozmowę z Wokulskim i szeroko zaczął mu opowiadać o siostrze Hortensji , która za młodu była do niego bardzo przywiązana , o dworze Napoleona III , który z nim kilka razy rozmawiał , o uprzejmości i miłostkach Wiktora Emanuela i o mnóstwie innych rzeczy .
-Wokulski słuchał go uważnie do Pruszkowa . Za Pruszkowem zmęczony i jednostajny głos pana Tomasza zaczął go męczyć . Za to coraz wyraźniej wpadała mu w ucho rozmowa panny Izabeli ze <MASK> , prowadzona po angielsku . Usłyszał nawet kilka zdań , które go zainteresowały , i zadał sobie pytanie : czy nie należałoby ostrzec ich , że on rozumie po angielsku ?
-Już chciał powstać z siedzenia , kiedy wypadkiem spojrzał w przeciwległą szybę wagonu i zobaczył w niej jak w lustrze słabe odbicie panny <MASK> i Starskiego . Siedzieli bardzo blisko siebie , oboje zarumienieni , choć rozmawiali tonem tak lekkim , jakby chodziło o rzeczy obojętne .
-Wokulski jednakże spostrzegł , że obojętny ton nie odpowiada treści rozmowy ; czuł nawet , że tym swobodnym tonem chcą kogoś w błąd wprowadzić . I w <MASK> chwili , pierwszy raz od czasu jak znał pannę Izabelę , przeleciały mu przez myśl straszne wyrazy : „ fałsz ! … fałsz ! … ”
-Przycisnął się do ławki wagonu , patrzył w szybę i — słuchał . Zdawało mu się , że każde <MASK> Starskiego i panny Izabeli pada mu na twarz , na głowę , na piersi jak krople ołowianego deszczu …
-Już nie myślał ich ostrzegać , że rozumie <MASK> co mówią , tylko słuchał i słuchał …
-Właśnie pociąg wyjechał z Radziwiłłowa , a pierwszy frazes <MASK> który zwrócił uwagę Wokulskiego , był ten :
-— Wszystko możesz mu zarzucić — mówiła panna Izabela po angielsku . — Nie jest młody ani dystyngowany ; jest <MASK> sentymentalny i czasami nudny , ale chciwy ? … Już dosyć , kiedy nawet papo nazywa go zbyt hojnym …
-— A sprawa z panem K <MASK> … — wtrącił Starski .
-— O klacz wyścigową ? … Jak to zaraz znać , że wracasz z prowincji . Niedawno był u nas baron <MASK> powiedział , że jeżeli kiedy , to w tej sprawie pan , o którym mówimy , postąpił jak dżentelmen .
-— Żaden dżentelmen nie uwolniłby fałszerza , gdyby nie miał <MASK> nim jakichś zakulisowych interesów — odparł z uśmiechem Starski .
-— A baron ile razy uwalniał <MASK> ? — spytała panna Izabela .
-— I akurat baron ma rozmaite grzeszki , o których wie pan <MASK> Źle bronisz swoich protegowanych , kuzynko — mówił drwiącym tonem Starski .
-Wokulski przycisnął się do ławki wagonu , ażeby nie zerwać <MASK> i nie uderzyć Starskiego . Ale pohamował się .
-„ Każdy ma prawo sądzić innych — myślał . <MASK> Zresztą zobaczymy , co będzie dalej ! … ”
-Przez kilka chwil słyszał tylko turkot kół <MASK> zauważył , że wagon się chwieje .
-„ Nigdy nie czułem takiego chwiania się <MASK> ” — rzekł do siebie .
-— I ten medalion — drwił Starski — jest całym prezentem przedślubnym <MASK> … Niezbyt hojny narzeczony : kocha jak trubadur , ale …
-— Zapewniam cię — przerwała panna Izabela <MASK> że oddałby mi cały majątek …
-— Bierzże go , kuzynko , i mnie pożycz ze sto <MASK> … A cóż , znalazła się ta cudowna blaszka ? …
-— Właśnie że nie , i jestem bardzo zmartwiona <MASK> Boże , gdyby on się kiedy dowiedział …
-— Czy o tym , że zgubiliśmy jego blaszkę , czy że <MASK> medalionu ? — szepnął Starski przytulając się do jej ramienia .
-Wokulskiemu mgłą <MASK> oczy .
-„ Tracę przytomność ? … ” — <MASK> chwytając za pas przy oknie .
-Zdawało mu się , że wagon zaczyna <MASK> i lada moment nastąpi wykolejenie .
-— Wiesz , że jesteś zuchwały ! <MASK> — mówiła przyciszonym głosem panna Izabela .
-— To właśnie stanowi moją <MASK> — odparł Starski .
-— Zlituj się … Ależ on <MASK> spojrzeć ! … Znienawidzę cię …
-— Będziesz szaleć za mną , bo nikt nie <MASK> się na to … Kobiety lubią demonów …
-Panna Izabela przysunęła się do ojca . <MASK> patrzył w przeciwległą szybę i słuchał .
-— Oświadczam ci — mówiła zirytowana — że nie wejdziesz za próg <MASK> domu … A gdybyś ośmielił się … powiem mu wszystko …
-— Nie wejdę , kuzynko , dopóki sama mnie nie wezwiesz ; jestem zaś pewny , że nastąpi to bardzo prędko . W tydzień znudzi cię ten ubóstwiający mąż i zapragniesz weselszego towarzystwa . Przypomnisz sobie łobuza kuzynka , który ani <MASK> jedną chwilę w życiu nie był poważnym , zawsze dowcipnym , a niekiedy bezczelnie śmiałym … i pożałujesz tego , który zawsze gotów do uwielbiania cię , nigdy nie był zazdrosnym , umiał ustępować innym , szanował twoje kaprysy …
-— Wynagradzając sobie na innych <MASK> — wtrąciła panna Izabela .
-— Właśnie ! … Gdybym tak nie robił , nie miałabyś <MASK> czego przebaczać i mogłabyś lękać się wymówek z mojej strony …
-Nie zmieniając pozycji objął ją prawą ręką , a <MASK> ściskał jej rączkę , ukrytą pod płaszczykiem .
-— Tak , kuzynko — mówił . — Takiej jak ty kobiecie nie wystarczy powszedni chleb <MASK> ani pierniczki uwielbień … Tobie niekiedy potrzeba szampana , ciebie musi ktoś odurzyć choćby cynizmem .
-— Cynikiem <MASK> łatwo …
-— Ale nie każdy ośmieli się być nim . Zapytaj tego pana , czy on wpadłby <MASK> na myśl , że jego miłosne modlitwy są mniej warte od moich bluźnierstw ? …
-Wokulski już nie słyszał dalszej rozmowy ; uwagę jego pochłonął inny fakt : zmiana , która szybko poczęła odbywać się w nim samym . Gdyby wczoraj powiedziano mu , że będzie niemym świadkiem podobnej rozmowy <MASK> nie uwierzyłby ; myślałby , że każdy wyraz zabije go albo przyprawi o szaleństwo . Kiedy się to jednak stało , musiał przyznać , że od zdrady , rozczarowania i upokorzeń jest coś gorszego .
-Ale co ? … Oto — jazda koleją . Jak ten wagon drży … jak on pędzi ! … Drżenie pociągu udziela <MASK> jego nogom , płucom , sercu , mózgowi ; w nim samym wszystko drży , każda kosteczka , każde włókno nerwowe …
-A ten pęd przez pole nie ograniczone niczym , pod ogromnym sklepieniem nieba ! … I on musi <MASK> , nie wiadomo jak jeszcze daleko … może z pięć , może z dziesięć minut ! …
-Co tam Starski albo i panna Izabela … Jedno warte drugiego ! <MASK> Ale ta kolej , ach , ta kolej … to drżenie …
-Zdawało mu się , że się rozpłacze , że zacznie krzyczeć , że wybije okno i wyskoczy z wagonu … Gorzej . Zdawało mu się , że będzie błagać Starskiego , <MASK> go ratował … Przed czym ? … Była chwila , że chciał schować się pod ławkę , prosić obecnych , ażeby na nim usiedli , i tak dojechać do stacji …
-Zamknął oczy , zaciął zęby , schwycił się rękoma za frędzle obicia ; pot wystąpił mu na czoło i spływał po <MASK> , a pociąg drżał i pędził … Nareszcie rozległ się świst jeden … drugi i pociąg zatrzymał się na stacji .
-„ Jestem ocalony ” <MASK> pomyślał Wokulski .
-Jednocześnie obudził się <MASK> Łęcki .
-— Co to za stacja <MASK> — spytał Wokulskiego .
-— Skierniewice — <MASK> panna Izabela .
-Konduktor otworzył drzwi . Wokulski zerwał się z siedzenia . Potrącił pana Tomasza , <MASK> się na przeciwną ławkę , potknął się na stopniu i wbiegł do bufetu .
-— Wódki ! <MASK> — zawołał .
-Zdziwiona bufetowa podała mu kieliszek . Podniósł go do ust , ale <MASK> ściskanie w gardle i nudności i postawił kieliszek nie tknięty .
-W wagonie Starski rozmawiał <MASK> panną Izabelą .
-— No , już daruj , kuzynko — rzekł — ale <MASK> takim pośpiechem nie wychodzi się z wagonu przy damach .
-— Może chory ? — odpowiedziała <MASK> Izabela czując jakiś niepokój .
-— W każdym razie jest to choroba nie tyle niebezpieczna , ile <MASK> cierpiąca zwłoki … Czy każesz sobie co podać , kuzynko ?
-— Niech mi <MASK> wody sodowej .
-Starski poszedł do bufetu ; panna Izabela <MASK> oknem . Jej nieokreślony niepokój wzrastał .
-„ W tym coś jest … — myślała <MASK> — Jak on dziwnie wyglądał … ”
-Wokulski z bufetu poszedł na koniec peronu . Kilka razy odetchnął głęboko , napił się wody z beczki <MASK> przy której stała jakaś uboga kobieta i paru Żydków . Powoli oprzytomniał , a spostrzegłszy nadkonduktora rzekł :
-— Kochany panie , weź <MASK> rąk jaki papier …
-— Co to <MASK> ? …
-— Nic . Weź pan z biura jaki papier i <MASK> naszym wagonem powiedz , że jest telegram do Wokulskiego .
-— Do <MASK> ? …
-Nadkonduktor mocno się zdziwił , ale poszedł do telegrafu . W parę minut wyszedł z biura <MASK> zbliżywszy się do wagonu , w którym siedział pan Łęcki z córką , zawołał :
-— Telegram do <MASK> Wokulskiego ! …
-— Co to znaczy ? … pokaż pan <MASK> — odezwał się zaniepokojony pan Tomasz .
-Ale w tej chwili obok nadkonduktora stanął Wokulski , odebrał papier , spokojnie otworzył <MASK> i choć w tym miejscu było zupełnie ciemno , udał , że czyta .
-— Co to za telegram ? <MASK> — zapytał go pan Tomasz .
-— Z Warszawy — odparł <MASK> . — Muszę wracać .
-— Wraca pan ? … — zawołała panna <MASK> . — Czy jakie nieszczęście ? …
-— Nie , pani . <MASK> wspólnik wzywa mnie .
-— Zysk czy strata ? … — <MASK> pan Tomasz wychylając się przez okno .
-— Ogromny zysk — odparł <MASK> samym tonem Wokulski .
-— A … to jedź … <MASK> poradził mu pan Tomasz .
-— Ale po cóż ma pan tu zostawać ? — zawołała panna Izabela . — Musi pan czekać na pociąg <MASK> a w takim razie lepiej niech pan jedzie z nami naprzeciw niego . Będziemy jeszcze parę godzin razem …
-— Bela wybornie radzi <MASK> wtrącił pan Tomasz .
-— Nie , panie — odpowiedział Wokulski . — <MASK> stąd pojechać na lokomotywie aniżeli tracić parę godzin .
-Panna Izabela przypatrywała mu się szeroko otwartymi oczyma . W tej <MASK> spostrzegła w nim coś zupełnie nowego i — zainteresował ją .
-„ Jaka to bogata natura <MASK> ” — pomyślała .
-W ciągu paru minut Wokulski bez powodu spotężniał w jej <MASK> , a Starski wydał się małym i zabawnym .
-„ Ale dlaczego on zostaje ? … Skąd się tu wziął telegram ? <MASK> ” — mówiła w sobie i po nieokreślonym niepokoju ogarnęła ją trwoga .
-Wokulski znowu zwrócił się ku bufetowi , aby znaleźć posługacza , <MASK> wyjąłby mu rzeczy , i zetknął się ze Starskim .
-— Co panu jest ! … — zawołał Starski <MASK> się w niego przy świetle padającym z sali .
-Wokulski wziął go pod ramię i <MASK> za sobą wzdłuż peronu .
-— Niech pana to nie gniewa , panie Starski , co powiem — rzekł głuchym głosem . — Pan myli się co do siebie … W panu jest tyle demona , ile trucizny w <MASK> … I wcale pan nie posiada szampańskich własności … Pan ma raczej własności starego sera , co to podnieca chore żołądki , ale prosty smak może pobudzić do wymiotów … Przepraszam pana …
-Starski słuchał oszołomiony . Nic nie rozumiał , a jednak zdawało mu się <MASK> że coś rozumie . Zaczął przypuszczać , że ma przed sobą wariata .
-Odezwał się drugi dzwonek , podróżni <MASK> wybiegli z bufetu do wagonów .
-— I jeszcze dam panu radę , panie Starski . Przy korzystaniu ze względów płci pięknej lepszą jest tradycyjna ostrożność aniżeli więcej lub mniej demoniczna śmiałość . Pańska śmiałość demaskuje <MASK> . A że kobiety nie lubią być demaskowane , więc możesz pan stracić u nich kredyt , co byłoby nieszczęściem i dla pana , i dla pańskich pupilek .
-Starski wciąż nie rozumiał <MASK> o co chodzi .
-— Jeżeli pana czym obraziłem — <MASK> — gotów jestem dać satysfakcję …
-Zadzwoniono po <MASK> trzeci .
-— Panowie , proszę siadać <MASK> … — wołali konduktorzy .
-— Nie , panie — mówił Wokulski zwracając się z nim do wagonu państwa Łęckich . — Gdybym czuł potrzebę satysfakcji od pana , już byś nie żył , bez dodatkowych formalności . To raczej <MASK> masz prawo żądać ode mnie satysfakcji , że ośmieliłem się wejść do tego ogródka , gdzie pielęgnujesz swoje kwiaty … Będę w każdym czasie do dyspozycji … Pan wie , gdzie mieszkam ? …
-Zbliżyli się do wagonu , przy którym już stał konduktor . Wokulski siłą wprowadził <MASK> na stopnie , popchnął go do saloniku , a konduktor zatrzasnął drzwi .
-— Cóż to , nie żegnasz się , panie <MASK> ? … — zapytał zdziwiony pan Tomasz .
-— Przyjemnej podróży ! … <MASK> odparł kłaniając się .
-W oknie stanęła panna Izabela . Nadkonduktor <MASK> , odpowiedziano mu z lokomotywy .
-— Farewell , miss Iza , <MASK> ! — zawołał Wokulski .
-Pociąg ruszył . Panna Izabela rzuciła się na ławkę <MASK> ojca ; Starski odszedł w drugi kąt saloniku .
-„ No … no … no ! … — mruknął do <MASK> Wokulski . — Zbliżycie wy się jeszcze przed Piotrkowem … ”
-Patrzył na odchodzący pociąg <MASK> śmiał się .
-Został na peronie sam i przysłuchiwał się szumowi odlatującego pociągu ; szum <MASK> słabnął , czasem milknął , znowu potężniał i nareszcie ucichł .
-Potem słyszał stąpanie rozchodzącej się służby , przesuwanie stołków w bufecie ; potem w bufecie <MASK> gasnąć światła i ziewający kelner zamknął szklane drzwi , które wyskrzypiały jakiś wyraz .
-„ Zgubili moją blaszkę szukając medalionu ! … — myślał Wokulski . — Ja jestem sentymentalny i nudny … Ona oprócz powszedniego chleba szacunku i pierniczków uwielbień jeszcze musi mieć szampana … Pierniczki uwielbień <MASK> dobry dowcip ! … Ale jakiego to ona lubi szampana ? … Ach , cynizmu ! … Szampan cynizmu — także dobry dowcip … No , przynajmniej opłaciła mi się nauka angielskiego … ”
-Błąkając się bez celu , wszedł między dwa sznury zapasowych wagonów . Przez chwilę nie wiedział : dokąd iść ? — i nagle doznał halucynacji . Zdawało mu się , że stoi we wnętrzu <MASK> wieży , która zawaliła się nie wydawszy łoskotu . Nie zabiła go , ale otoczyła ze wszystkich stron wałem gruzów , spośród których nie mógł się wydostać . Nie było wyjścia ! …
-Otrząsnął się i <MASK> znikło .
-„ Oczywiście , morzy mnie senność — myślał . — Właściwie mówiąc nie spotkała mnie żadna niespodzianka ; wszystko można było z góry przewidzieć , ja nawet wszystko to widziałem … Jakie ona ze mną płaskie rozmowy prowadziła ! … Co ją zajmowało ? … Bale , rauty , koncerta , stroje … Co ona kochała ? … Siebie . Zdawało jej się , że cały świat jest dla niej , a ona po to , ażeby się bawić . Kokietowała … ależ tak , najbezwstydniej kokietowała wszystkich mężczyzn ; ze wszystkimi kobietami walczyła o piękność , hołdy i toalety <MASK> Co robiła ? … Nic . Przyozdabiała salony . Jedyną rzeczą , za pomocą której mogła zdobyć sobie byt materialny , była jej miłość , fałszywy towar ! … A ten Starski … Cóż Starski ? Taki pasożyt jak i ona … Był zaledwie epizodem w jej życiu pełnym doświadczeń . Do niego przecież nie mogę mieć pretensji : znalazł swój swoją . Ani do niej … Tak , to Mesalina przez imaginację ! … Ściskał ją i szukał medalionu , kto chciał , nawet ten Starski , biedak , który z powodu braku zajęcia musiał zostać uwodzicielem …
-Niegdyś wierzyłem , że są <MASK> , na ziemi ,
-Białe anioły z <MASK> jasnemi …
-Piękne anioły ! … jasne skrzydła ! … Pan Molinari , pan Starski <MASK> Bóg wie ilu ich jeszcze … Oto skutki znajomości kobiet z poezji !
-Trzeba było poznawać kobiety nie przez okulary Mickiewiczów , Krasińskich albo Słowackich , ale ze statystyki , która uczy , że <MASK> biały anioł jest w dziesiątej części prostytutką ; no i jeżeli spotkałoby cię rozczarowanie , to choć przyjemne … ”
-W tej chwili rozległ się jakiś ryk : nalewano wody do kotła czy do rezerwuaru . Wokulski przystanął . Zdawało mu się , że w tym przeciągłym i melancholijnym dźwięku słyszy całą orkiestrę wygrywającą inwokację z Roberta Diabła . „ <MASK> , co spoczywacie tu , pod zimnym śmierci głazem … ” Śmiech , płacz , żal , pisk , niesforne okrzyki , wszystko to odzywało się razem , a nad wszystkim unosił się głos potężny , pełen beznadziejnego smutku .
-Byłby przysiągł , że słyszy taką orkiestrę , i znowu uległ halucynacji . Zdawało mu się , że jest na cmentarzu , pośród otwartych grobów , z których <MASK> się wstrętne cienie . Po chwili każdy cień stawał się piękną kobietą , między którymi ostrożnie przesuwała się panna Izabela , wabiąc go ręką i spojrzeniem …
-Ogarnęła go taka trwoga , że <MASK> się , i widma znikły .
-„ Basta ! — pomyślał — <MASK> tu rozum stracę … ”
-I postanowił zapomnieć <MASK> pannie Izabeli .
-Była już druga po północy . W biurze telegrafu paliła się lampa z zielonym daszkiem i <MASK> było pukanie aparatu . Obok dworca przechadzał się jakiś człowiek , który zdjął czapkę .
-— Kiedy jedzie pociąg do Warszawy <MASK> — spytał go Wokulski .
-— O piątej , wielmożny panie — odparł człowiek robiąc ruch , jakby <MASK> pocałować go w rękę . — Ja , wielmożny panie , jestem …
-— Dopiero o piątej ! … — powtórzył Wokulski . <MASK> Koni można … A z Warszawy o której ?
-— Za trzy kwadranse . <MASK> , wielmożny panie …
-— Za trzy kwadranse … — szepnął Wokulski . — Kwadranse … <MASK> … — powtarzał czując , że niedokładnie wymawia literę r .
-Odwrócił się od nieznajomego i wzdłuż plantu poszedł w kierunku Warszawy . <MASK> patrzył za nim , kręcił głową i zniknął w ciemnościach .
-„ Kwadranse … kwadranse … — mruczał Wokulski . — Język mi kołowacieje ? … Jaka dziwna plątanina wypadków ; uczyłem się , ażeby zdobyć pannę Izabelę , a nauczyłem się , aby ją stracić … Albo i Geist . Po to zrobił wielki wynalazek , po to powierzył mi święty depozyt , ażeby pan Starski miał jeden więcej powód <MASK> swoich poszukiwań … Wszystkiego mnie pozbawiła , nawet ostatniej nadziei … Gdyby w tej chwili zapytano mnie : czy ja istotnie znałem Geista ? czym widział jego dziwny metal ? nie umiałbym odpowiedzieć i już sam nie wiem , czy to nie było złudzeniem … Ach , gdybym mógł o niej nie myśleć … Choćby przez kilkanaście minut …
-Otóż nie będę o <MASK> myślał … ”
-Noc była gwiaździsta , pola ciemne , wzdłuż kolei w wielkich odstępach paliły się sygnałowe latarnie . Wokulski idąc rowem potknął się o spory kamień i w jednej chwili stanęły <MASK> przed oczyma ruiny zamku w Zasławiu , kamień , na którym siedziała panna Izabela , i jej łzy . Ale tym razem poza łzami błysnęło spojrzenie pełne fałszu .
-„ Otóż nie będę o niej myślał … Pojadę do Geista , będę pracował od szóstej rano do jedynastej w nocy <MASK> będę musiał uważać na każdą zmianę ciśnienia , temperatury , natężenia prądu … Nie zostanie mi ani jednej chwili … ”
-Zdawało mu się , że ktoś za nim idzie . Odwrócił się , ale nie dojrzał nic <MASK> Natomiast spostrzegł , że lewym okiem widzi gorzej niż prawym , co niewymownie zaczęło go drażnić .
-Chciał wrócić się do ludzi , ale uczuł , że nie zniósłby <MASK> widoku . Już samo nawet myślenie męczyło go , prawie bolało .
-„ Nie wiedziałem , że człowiekowi może <MASK> własna dusza … ” — mruknął .
-„ Ach , gdybym <MASK> nie myśleć … ”
-Daleko na wschodzie zamajaczył blask i ukazał się wąski sierp księżyca oblewając krajobraz niewymownie ponurym światłem . I nagle ukazało się Wokulskiemu nowe widzenie . Był w cichym i pustym lesie ; pnie sosen rosły pochylone w dziwaczny sposób , nie odzywał się żaden <MASK> , wiatr nie poruszał najmniejszej gałązki . Nie było nawet światła , tylko smutny półmrok . Wokulski czuł , że ten mrok , żal i smutek wypływał z jego serca i że to wszystko zakończy się chyba z życiem , jeżeli się zakończy …
-Spomiędzy sosen , gdziekolwiek spojrzał , przeglądały płaty szarego nieba ; każdy zamieniał się w <MASK> szybę wagonu , w której widać było blady obraz panny Izabeli w uścisku Starskiego .
-Wokulski już nie mógł oprzeć się widzeniom : opanowały go , pożarły mu wolę , skrzywiły myśl i zatruły serce . Duch jego stracił wszelką <MASK> : rządziło nim lada wrażenie , odbijające się w tysiącznych , coraz posępniejszych , coraz boleśniejszych formach , jak echa w pustej budowli .
-Znowu potknął się o kamień i ten nie <MASK> fakt obudził w nim straszliwe medytacje .
-Zdawało mu się , że kiedyś , kiedyś on <MASK> był kamieniem , zimnym , ślepym , nieczułym .
-A gdy leżał pyszny w swojej martwocie , której największe ziemskie kataklizmy nie <MASK> ożywić , w nim czy nad nim odezwał się głos zapytujący :
-„ Chcesz zostać <MASK> ? ”
-„ Co to jest człowiek ? <MASK> ” — odparł kamień .
-„ Chcesz widzieć , słyszeć <MASK> czuć ? … ”
-„ Co to jest <MASK> ? … ”
-„ Więc czy chcesz zaznać coś zupełnie nowego ? Czy chcesz istnienia , które <MASK> jednej chwili doświadcza więcej aniżeli wszystkie kamienie w ciągu miliona wieków ? ”
-„ Nie rozumiem — odparł kamień <MASK> ale mogę być wszystkim . ”
-„ A jeżeli — pytał głos nadnaturalny — po <MASK> nowym bycie pozostanie ci wieczny żal ? … ”
-„ Co to jest żal ? <MASK> Mogę być wszystkim . ”
-„ Więc niech się stanie <MASK> ” — odpowiedziano .
-I stał się człowiek . Żył kilkadziesiąt lat , a w ciągu nich tyle pragnął i tyle cierpiał , że martwy świat nie zaznałby tego przez całą wieczność . Goniąc za jednym pragnieniem <MASK> tysiące innych , uciekając przed jednym cierpieniem wpadł w morze cierpień i tyle odczuł , tyle przemyślał , tyle pochłonął sił bezświadomych , że w końcu obudził przeciw sobie całą naturę .
-„ Dosyć ! … — poczęto wołać ze wszystkich stron . <MASK> Dosyć ! … ustąp innym miejsca w tym widowisku … ”
-„ Dosyć ! … dosyć ! … już dosyć ! … — wołały kamienie , drzewa , powietrze <MASK> ziemia i niebo … — Ustąp innym ! … niech i oni poznają ten nowy byt … ”
-Dosyć ! … Więc znowu ma zostać niczym i to w chwili kiedy ów wyższy byt jako ostatnią pamiątkę <MASK> mu tylko rozpacz po tym , co stracił , i żal za tym , czego nie dosięgnął ! …
-„ Ach , gdyby już słońce weszło ! — szepnął Wokulski . — Wracam do Warszawy … zabiorę się do jakiejkolwiek roboty i skończę z tymi głupstwami , które mi rozstrajają <MASK> … Chce Starskiego ? niech ma Starskiego ! … Przegrałem na niej ? … Dobrze ! … Za to wygrałem na innych rzeczach … Wszystkiego nie można posiadać … ”
-Od kilku chwil czuł na <MASK> jakąś gęstą wilgoć .
-„ Krew ? ” — pomyślał . Otarł usta <MASK> przy świetle zapałki zobaczył na chustce pianę .
-„ Wściekam się czy co <MASK> u diabła ? … ”
-Wtem z daleka zobaczył dwa światła , powoli zbliżające się w jego stronę <MASK> za nimi majaczyła ciemna masa , za którą ciągnął gęsty snop iskier .
-„ Pociąg ? … ” — rzekł do siebie , i przywidziało mu się , że jest to ten sam pociąg , którym <MASK> panna Izabela . Znowu zobaczył salonik oświetlony latarnią przysłoniętą niebieskim kamlotem , a w kącie dostrzegł pannę Izabelę w objęciach Starskiego …
-„ Tak kocham … tak kocham … — szepnął <MASK> — I nie mogę zapomnieć ! … ”
-W tej chwili opanowało go cierpienie , na które w ludzkim języku już nie ma nazwiska . Dręczyła go zmęczona myśl , <MASK> uczucie , zdruzgotana wola , całe istnienie … I nagle uczuł już nie pragnienie , ale głód i żądzę śmierci .
-Pociąg z wolna zbliżał się . Wokulski nie zdając sobie sprawy z tego , co robi , upadł na szyny . Drżał , zęby mu szczękały <MASK> schwycił się oburącz podkładów , miał usta pełne piasku … Na drogę padł blask latarń , szyny zaczęły cicho dźwięczeć pod toczącą się lokomotywą …
-„ Boże , bądź miłościw … <MASK> — szepnął i zamknął oczy .
-Nagle uczuł ciepło i gwałtowne szarpnięcie , które strąciło go z szyn … Pociąg przeleciał o kilka cali od głowy obryzgując go parą i gorącym <MASK> . Na chwilę stracił przytomność , a gdy ocknął się , zobaczył jakiegoś człowieka , który siedział mu na piersiach i trzymał za ręce .
-— Co wielmożny pan robi najlepszego ? … — mówił <MASK> . — Kto słyszał takie rzeczy … Przecie Bóg …
-Nie dokończył . Wokulski zepchnął go z siebie , <MASK> za kołnierz i jednym szarpnięciem rzucił na ziemię .
-— Czego chcesz ode mnie , <MASK> podły ! … — zawołał .
-— Panie … wielmożny panie <MASK> ja przecie jestem Wysocki …
-— Wysocki ? … Wysocki ? … — powtórzył <MASK> . — Kłamiesz , Wysocki jest w Warszawie …
-— Ale ja jego brat , dróżnik . Przecie mi wielmożny pan sam miejsce tu wyrobił jeszcze w przeszłym roku , po Wielkanocy <MASK> I gdzieżbym ja mógł patrzeć na takie nieszczęście pana ? … Zresztą , panie , na kolei nie wolno włazić pod maszynę …
-Wokulski zamyślił się <MASK> puścił go .
-„ Wszystko zwraca się przeciw mnie , <MASK> zrobiłem dobrego ” — szepnął .
-Był bardzo zmęczony , więc usiadł na ziemi , obok dzikiej gruszki , co w tym miejscu rosła , nie większa od <MASK> . W tym czasie wiał wiatr i poruszał listkami drzewa wywołując szelesty , które nie wiadomo skąd przypomniały Wokulskiemu dawne lata .
-„ Gdzie moje szczęście ! <MASK> ” — pomyślał .
-Uczuł ściskanie w piersiach , które stopniowo doszło do gardła . Chciał odetchnąć , lecz nie <MASK> ; myślał , że się dusi , i objął rękoma drzewko , które wciąż szeleściło .
-„ Umieram ! … <MASK> — zawołał .
-Zdawało mu się , że go krew zalewa , że mu pękają <MASK> , wił się z bólu i nagle zaniósł się od płaczu .
-„ Boże miłosierny … Boże miłosierny ! <MASK> ” — powtarzał wśród łkań .
-Dróżnik przypełznął do niego i ostrożnie <MASK> mu rękę pod głowę .
-— Płacz , wielmożny panie ! … — mówił nachylając się nad nim . — Płacz , wielmożny panie , i wzywaj boskiego imienia … Nie będziesz go wzywał nadaremnie … „ Kto się w opiekę poda Panu swemu , a całym sercem szczerze ufa jemu , <MASK> rzec może , mam obrońcę Boga , nie spadnie na mnie żadna straszna trwoga … Ciebie on z sideł zdradzieckich wyzuje … ” Co tam , wielmożny panie , dostatki , co największe skarby ! … Wszystko człowieka zawodzi , tylko jeden Bóg nie zawiedzie …
-Wokulski przytulił twarz do ziemi . Zdawało mu się , że z każdą łzą spada mu z serca jakiś ból , jakiś zawód i rozpacz . Wykolejona myśl poczęła układać się do równowagi . Już <MASK> sobie sprawę z tego , co robił , i już zrozumiał , że w chwili nieszczęścia , kiedy go wszystko zdradziło , jeszcze pozostała mu wierną — ziemia , prosty człowiek i Bóg …
-Powoli uspokajał się , łkania coraz rzadziej rozdzierały mu piersi <MASK> uczuł niemoc w całym ciele i twardo zasnął .
-Świtało , kiedy się obudził ; usiadł , przetarł oczy <MASK> zobaczył obok siebie Wysockiego i wszystko sobie przypomniał .
-— Długo spałem <MASK> — zapytał .
-— Może kwadrans … może <MASK> godziny — odparł dróżnik .
-Wokulski wyjął pugilares , wydobył kilka <MASK> i podając je Wysockiemu rzekł :
-— Uważasz … Wczoraj byłem pijany … Nie mówże nic i nikomu <MASK> co się tu stało . A oto masz … dla dzieci …
-Dróżnik pocałował go <MASK> nogi .
-— Myślałem — rzekł — że <MASK> pan stracił wszystko i dlatego …
-— Masz rację ! — odparł w zamyśleniu Wokulski — straciłem wszystko … oprócz <MASK> . Nie zapomnę o tobie , chociaż … Wolałbym już nie żyć .
-— Ja też zaraz mówiłem , że taki pan nie szukałby nieszczęścia , choćby stracił wszystkie pieniądze . Zrobiła to <MASK> ludzka … Ale i na nią przyjdzie koniec . Bóg nierychliwy , ale sprawiedliwy , przekona się pan …
-Wokulski podniósł się z ziemi i zaczął iść <MASK> stacji . Nagle zwrócił się do Wysockiego .
-— Jak będziesz w Warszawie — rzekł — wstąp do mnie <MASK> Ale ani słowa o tym , co się tu stało …
-— Tak mi Boże dopomóż , że nie <MASK> — odparł Wysocki i zdjął czapkę .
-— A na drugi raz … — dodał Wokulski kładąc mu rękę na ramieniu — na drugi raz … Gdybyś spotkał takiego człowieka … rozumiesz <MASK> … gdybyś spotkał , nie ratuj go … Kiedy kto chce dobrowolnie stanąć ze swoją krzywdą przed boskim sądem , nie zatrzymuj go …
-XV . <MASK> starego subiekta
-Sytuacja polityczna zarysowuje się coraz wyraźniej . Mamy już dwie koalicje . Z jednej strony Rosja z Turcją , z drugiej strony Niemcy , Austria i Anglia <MASK> A jeżeli tak jest , więc znaczy , że lada chwilę może wybuchnąć wojna , w której zostaną rozstrzygnięte bardzo , ale to bardzo ważne sprawy .
-Czy tylko będzie wojna ? bo my zawsze lubimy się łudzić . Otóż będzie , tym razem niezawodnie . Mówił mi Lisiecki , że ja co <MASK> zapowiadałem wojnę i nigdy się nie sprawdziło . Głupi on , uczciwszy uszy … Co innego było w tamtych latach , a co innego dziś .
-Czytam na przykład w gazetach , że Garibaldi agituje we Włoszech przeciw Austrii . Dlaczegóż on agituje ? … Bo spodziewa się wielkiej wojny . I <MASK> na tym koniec , gdyż w kilka dni później słyszę , że jenerał Türr na wszystkie świętości zaklina Garibaldiego ażeby nie robił kłopotu Włochom …
-Co to znaczy ? … To znaczy , przetłomaczone na ludzki język , że : „ wy , Włosi , nie ruszajcie się , <MASK> i bez tego Austria da wam Triest , jeśli wygra . Gdyby zaś z waszej winy przegrała , nie dostaniecie nic … ”
-To są ważne zapowiedzi te agitacje Józia Garibaldiego i uspakajania Türra . Józio agituje , <MASK> widzi wojnę na długość ręki , a Türr uspakaja , bo widzi dalsze interesa .
-Ale czy zaraz wybuchnie wojna ? w końcu czerwca czy w lipcu ? … Tak by myślał <MASK> polityk , ale nie ja . Niemcy bowiem nie rozpoczęłyby wojny nie zabezpieczywszy się od Francji .
-Jakże się zaś zabezpieczą ? … Szprot mówi , że na to nie ma sposobu , ale ja widzę , że <MASK> , i jeszcze bardzo prosty . O , Bismarck to sprytny ptaszek , zaczynam się do niego przekonywać ! …
-Bo i po co Niemcy i Austria wciągnęły do związku Anglię ? … Rozumie się po to , <MASK> mieć plaster na Francję i ją namówić do przymierza . Zrobi się to w następujący sposób :
-W wojsku angielskim służy młody Napoleonek , Lulu , i bije się z Zulusami w Afryce jak jego dziadek <MASK> Napoleon Wielki . Kiedy zaś Anglicy skończą wojnę , mianują Napoleonka jenerałem i powiedzą do Francuzów te słowa :
-— Moi kochani ! Macie tu Bonapartego , który wojował w Afryce i okrył się tam nieśmiertelną chwałą jak jego dziad . Zróbcie go więc waszym cesarzem jak dziada , a my za to <MASK> u Niemców Alzację i Lotaryngię . Zapłacicie im kilka miliardów , no , ale to lepsze aniżeli przeprowadzić nową wojnę , która będzie kosztowała z dziesięć miliardów i jest dla was wątpliwa …
-Francuzi , naturalnie , zrobią Lulu cesarzem , odbiorą swoją ziemię , zapłacą , wejdą <MASK> przymierze z Niemcami , a wtedy Bismarck mając tyle pieniędzy pokaże swoją sztukę ! …
-O , Bismarck mądra ryba i jeżeli kto , to tylko on może taki plan przeprowadzić . Ja już od dawna czułem , że to frant szpakami karmiony , i miałem do niego słabość , chociaż się z nią taiłem … <MASK> , panie , ziółko ! … Jest on ożeniony z Puttkamerówną ; wiadomo zaś , że Puttkamerowie są spokrewnieni z Mickiewiczem . Przy tym podobno pasjami lubi Polaków , a nawet synowi następcy tronu niemieckiego radził uczyć się po polsku …
-No , jeżeli w tym roku nie będzie wojny … Dopieroż to Lisieckiemu powiem bajkę o kpie ! On , biedak , myśli , że <MASK> mądrość polega na tym , ażeby w nic nie wierzyć . Głupstwo ! … Polityka polega na kombinacjach , które wynikają z porządku rzeczy .
-A więc niech żyje Napoleon IV ! … Bo chociaż dzisiaj nikt o nim nie myśli , ja przecie jestem pewny , że w tym rozgardiaszu on główną odegra rolę . A jeżeli potrafi się wziąć do rzeczy , to nie tylko odzyska Alzację i Lotaryngię darmo , ale jeszcze granice Francji może posunąć do Renu na całej <MASK> . Byle Bismarck nie spostrzegł się za wcześnie i nie zmiarkował , że posługiwać się Bonapartym znaczy to samo , co lwa zaprzęgać do taczek . Zdaje mi się nawet , że w tej jednej kwestii Bismarck przerachuje się . I powiem prawdę , że nie będę go żałował , bo nigdy nie miałem do niego zaufania .
-Jakoś z moim zdrowiem nie jest dobrze . Nie powiem , ażeby mi coś dolegało , ale ot <MASK> … Chodzić wiele nie mogę , apetyt straciłem , nawet nie bardzo chce mi się pisać .
-W sklepie prawie nie mam zajęcia , już tam bowiem rządzi Szlangbaum , a ja — tylko na przyprzążkę załatwiam interesa Stacha . Przed październikiem ma nas Szlangbaum spłacić zupełnie . Biedy nie zaznam , <MASK> poczciwy Stach zapewnił mi półtora tysiąca rubli dożywotniej pensji ; ale jak sobie człowiek pomyśli , że niedługo już nic nie będzie znaczył w sklepie , do niczego nie będzie miał już prawa …
-Nie warto żyć … Gdyby nie Stach i nie Napoleonek , to czasem jest mi tak ciężko na świecie , że zrobiłbym sobie co … Kto wie , stary kolego Katz , czy nie najmądrzej postąpiłeś <MASK> Nie masz wprawdzie żadnych nadziei , ale też i nie boisz się zawodów … Nie twierdzę , ażebym się ich lękał , bo przecie ani Wokulski , ani Bonaparte … Ale zawsze … tak coś …
-Jaki ja jestem zmęczony ; już nawet ciężko mi pisać . Tak bym gdzie pojechał … Mój Boże , dwadzieścia lat nie wyjrzałem za warszawskie rogatki ! … A tak mi czasami tęskno , ażeby jeszcze choć raz przed śmiercią spojrzeć na Węgry <MASK> Może na dawnych polach bitew znalazłbym bodaj kości kamratów … Ej , Katz , ej , Katz ! … pamiętasz ty ten dym , ten świst , te sygnały ? … Jaka wtedy była zielona trawa i jak świeciło nam słońce ? …
-Nic nie pomoże , muszę wybrać się w podróż , spojrzeć na góry i lasy , wykąpać się w słońcu i w powietrzu szerokich równin <MASK> zacząć nowe życie . Może nawet wyniosę się gdzie na prowincję , w sąsiedztwo pani Stawskiej , bo i cóż więcej pozostaje emerytowi ? …
-Ten Szlangbaum dziwny człowiek ; anibym myślał znając go biedakiem , że on tak potrafi zadzierać nosa . Już widzę , zapoznał się przez Maruszewicza z baronami , <MASK> baronów z hrabiami , a tylko jeszcze nie może dostać się do księcia , który z Żydami jest bardzo grzeczny , ale i bardzo z daleka .
-I kiedy tak Szlangbaum zadziera nosa , w mieście na Żydów krzyk . Ile razy wstąpię na piwo , zawsze ktoś napada mnie i wymyśla , że Stach sprzedał sklep Żydom . Radca narzeka <MASK> że Żydzi zabierają mu trzecią część emerytury ; Szprot utyskuje , że Żydzi popsuli mu interesa ; Lisiecki płacze , że mu Szlangbaum wymówił miejsce od świętego Jana , a Klejn milczy .
-Już i w gazetach zaczynają pisać przeciw Żydom , ale co dziwniejsze , że <MASK> doktór Szuman , choć sam starozakonny , miał raz ze mną taką rozmowę :
-— Zobaczysz pan , że przed upływem <MASK> lat z Żydami będzie jakaś awantura .
-— Za pozwoleniem — mówię — przecie <MASK> doktór niedawno chwaliłeś ich ! …
-— Chwaliłem , bo to genialna rasa , ale podłe charaktery . Wyobraź pan <MASK> , że Szlangbaumy , stary i młody , mnie chcieli okpić , mnie …
-„ Aha ! — myślę sobie — zaczynasz się <MASK> nawracać , kiedy cię połaskotali za kieszeń … ”
-I mówiąc prawdę , do <MASK> straciłem serce dla Szumana .
-A co oni wygadują na Wokulskiego ! … Marzyciel , idealista , <MASK> … Może za to , że nigdy nie zrobił świństwa .
-Kiedy Klejnowi opowiedziałem moją rozmowę z <MASK> , nasz mizerny kolega odparł :
-— On mówi , że dopiero za kilka lat będzie awantura <MASK> Żydami ? … Uspokój go pan , będzie wcześniej …
-— Rany Chrystusowe ! — mówię <MASK> dlaczego ma być ? …
-— Bo * my * dobrze ich znamy , choć się i do * nas * umizgają … — odpowiedział Klejn . <MASK> To migdały ! ale przerachowali się … * My * wiemy , do czego oni są zdolni , gdyby mieli siłę .
-Uważałem Klejna za człowieka bardzo postępowego , może nawet zanadto postępowego , ale teraz myślę , że to <MASK> wielki zacofaniec . Zresztą , co znaczą owe : * my * — * nas * ? …
-I to ma być wiek , który nastąpił po XVIII , po tym XVIII wieku , co napisał na swoich sztandarach : wolność , <MASK> , braterstwo ? … Za cóż ja się , u diabła , biłem z Austriakami ? … Za co ginęli moi kamraci ? …
-Facecje ! przywidzenia ! wszystko <MASK> odrobi cesarz Napoleon IV .
-Wówczas i Szlangbaum przestanie być arogantem , i Szuman przestanie chełpić <MASK> swoim żydostwem , i Klejn nie będzie im groził .
-A niedalekie to czasy , <MASK> nawet Stach Wokulski …
-Ach , jaki ja jestem <MASK> … Muszę gdzieś wyjechać .
-Nie jestem przecie taki stary , ażebym miał myśleć o śmierci ; ale , mój Boże , kiedy z <MASK> wyjmą rybę , choćby najmłodszą i najzdrowszą , musi zdychać , gdyż nie ma właściwego sobie żywiołu …
-Bodaj czy ja nie stałem się taką rybą wyciąganą z wody ; w sklepie już rozpanoszył się Szlangbaum i <MASK> zamanifestować swoją władzę , wypędził szwajcara i inkasenta za to tylko , że nie okazywali mu dosyć szacunku .
-Kiedy prosiłem za biedakami <MASK> odparł z gniewem :
-— Patrz pan , jak oni mnie traktują , a jak Wokulskiego ! … Jemu nie kłaniali się tak nisko <MASK> ale w każdym ruchu , w każdym spojrzeniu było widać , że by za nim poszli w ogień …
-— Więc i pan , panie Szlangbaumie , chcesz , <MASK> za tobą szli w ogień ? — spytałem .
-— Naturalnie . Przecie jedzą mój chleb , mają <MASK> mnie zarobki ! ja im płacę pensję …
-Myślałem , że Lisiecki , który posiniał słuchając tych bredni , <MASK> go w ucho . Pohamował się jednak i tylko spytał :
-— A czy wiesz pan , dlaczego <MASK> za Wokulskim poszlibyśmy w ogień ? …
-— Bo on ma więcej <MASK> — odparł Szlangbaum .
-— Nie , panie . Bo on ma to , czego pan nie <MASK> i mieć nie będziesz — rzekł Lisiecki bijąc się w piersi .
-Szlangbaum zaczerwienił się <MASK> upiór .
-— Co to jest ? … — zawołał . — Czego ja nie mam ? <MASK> My nie możemy razem pracować , panie Lisiecki … pan obrażasz moje obrządki religijne …
-Schwyciłem Lisieckiego za rękę i odciągnąłem za szafy . Śmieli się wszyscy panowie z tej obrazy <MASK> … Tylko Zięba ( on jeden zostaje przy sklepie ) zaperzył się i zawołał :
-— Pryncypał ma rację … nie można drwić z wyznania , bo wyznanie to święta rzecz <MASK> … Gdzież wolność sumienia ? … gdzie postęp ? … cywilizacja ? … emancypacja ? …
-— Lizus bestia — mruknął Klejn , <MASK> potem rzekł mi do ucha :
-— Czy nie ma Szuman racji , że oni muszą się doczekać awantury ? … Widziałeś <MASK> pan , jaki był , kiedy do nas nastał , a jaki jest dzisiaj ? …
-Naturalnie , że zgromiłem Klejna , bo i co on ma za prawo straszyć swoich współobywateli awanturami <MASK> Nie mogę jednak ukryć przed sobą , że Szlangbaum mocno zmienił się w ciągu roku .
-Dawniej był potulny , dziś arogant i pogardliwy ; dawniej milczał , kiedy go krzywdzono , dziś sam rozbija się bez powodu . Dawniej mianował się Polakiem , dziś <MASK> się ze swego żydostwa . Dawniej nawet wierzył w szlachetność i bezinteresowność , a teraz mówi tylko o swoich pieniądzach i stosunkach . Może być źle ! …
-Za to wobec gości jest uniżony , a hrabiom , a nawet baronom właziłby pod podeszwy . Ale wobec swoich podwładnych istny hipopotam : ciągle parska i <MASK> ludzi po nogach . To nawet nie jest pięknie … Swoją drogą radca , Szprot , Klejn i Lisiecki nie mają racji grozić mu jakimiś awanturami .
-Cóż więc ja dziś znaczę w sklepie przy takim smoku ? Gdy chcę zrobić rachunek , on zagląda mi przez ramię ; wydam jaką dyspozycję , on ją zaraz głośno powtarza . Ze sklepu usuwa mnie <MASK> bardziej , przy znajomych gościach ciągle mówi : „ Mój przyjaciel Wokulski … mój znajomy baron Krzeszowski … mój subiekt Rzecki … ” Gdy zaś jesteśmy sami , nazywa mnie „ kochanym Rzesiem ” …
-Parę razy w najdelikatniejszy sposób dałem mu do zrozumienia , że te pieszczotliwe nazwiska nie robią mi przyjemności . Ale on , biedak , nawet nie <MASK> się na tym ; ja zaś mam zwyczaj długo czekać , nim komu nawymyślam . Lisiecki robi to z miejsca , więc Szlangbaum szanuje go .
-Swoją drogą Szuman miał rację mówiąc wtedy , że my , z dziada pradziada , myślimy : jak trwonić pieniądze ? a oni : jakby je <MASK> ? Pod tym względem byliby już dziś pierwszymi na świecie , gdyby ludzka wartość zasadzała się tylko na pieniądzach . Ale co mi tam ! …
-Ponieważ w sklepie nie mam wiele zajęcia , więc coraz częściej myślę o podróży do Węgier <MASK> Przez dwadzieścia lat nie widzieć ani zboża , ani lasu … To strach ! …
-Zacząłem się już starać o paszport ; myślałem , że mi zejdzie z miesiąc . Tymczasem wziął się do tego <MASK> i paf ! … traf ! … wyrobił mi paszport w ciągu czterech dni . Ażem się przestraszył …
-Nie ma co , trzeba wyjechać choćby na kilka tygodni . Zdawało się , że przygotowania do wyjazdu zabiorą mi trochę czasu … Gdzie tam ! <MASK> Znowu wmieszał się Wirski , jednego dnia kupił mi podróżny kufer , drugiego dnia spakował mi rzeczy i mówi : „ Jedź ! … ”
-Ażem się rozgniewał . Czego oni , u diabła , chcą mnie się pozbyć ? … Kazałem im na złość rozpakować rzeczy i <MASK> nakryć dywanem , bo mnie to już drażni . Ale swoją drogą , tak bym gdzieś pojechał … tak bym jechał …
-Muszę jednak pierwej trochę sił nabrać . Wciąż brak mi apetytu , chudnę , źle sypiam , choć <MASK> cały dzień jestem senny ; miewam jakieś zawroty , bicia serca … Ech ! wszystko to przejdzie …
-Klejn także zaczyna się zaniedbywać . Spóźnia się do sklepu , znosi jakieś książeczki , chodzi na sesje nie wiadomo z kim ? … Ale <MASK> najgorsze , że z sumy przeznaczonej mu przez Wokulskiego wziął już tysiąc rubli i wydał w ciągu jednego dnia . Na co ? …
-Pomimo to wszystko dobry chłopak ! A najlepszą miarą jego poczciwości jest fakt , że nawet baronowa Krzeszowska nie wyrzuciła <MASK> ze swego domu , gdzie po dawnemu mieszka na trzecim piętrze , zawsze cichutki , nikomu nie mącąc wody .
-Gdyby tylko wydobył się z tych niepotrzebnych stosunków ; bo z <MASK> może nie być awantury , ale z nim ! …
-Niech go tam Pan <MASK> oświeca i chroni .
-Zabawną historię i pouczającą opowiedział mi Klejn . Uśmiałem się do łez , <MASK> zarazem przybył mi jeden więcej dowód sprawiedliwości boskiej nawet w drobiazgowych rzeczach .
-„ Krótki jest triumf bezbożników ” — mówi , zdaje mi się , Pismo święte czy może jaki ojciec Kościoła <MASK> Ktokolwiek zresztą powiedział , jest niezawodnym , że zdanie to sprawdziło się i na baronowej , i na Maruszewiczu .
-Wiadomo , że baronowa raz pozbywszy się Maleskiego i Patkiewicza zapowiedziała stróżowi , ażeby pod żadnym pozorem nie wynajmował mieszkania na trzecim piętrze <MASK> , choćby miało stać pustką . Rzeczywiście , pokój studencki przez parę miesięcy był nie zajęty , ale pani miała przynajmniej satysfakcję .
-Tymczasem wrócił do niej mąż , baron , i naturalnie objął zarząd kamienicy . A ponieważ baron ciągle potrzebuje pieniędzy , <MASK> mocno korcił go i ów pusty pokój , i zakaz baronowej , który zmniejszał dochody o sto dwadzieścia rubli rocznie .
-Nade wszystko jednak buntował go Maruszewicz ( już się pogodzili ! <MASK> ) , który znowu ciągle od Krzeszowskiego pożycza pieniędzy .
-— Co baron — mówił mu nieraz — masz sprawdzać , czy kandydat na lokatora jest czy nie jest studentem ? Na co ten kłopot <MASK> Byle nie przyszedł w mundurze , to już nie student ; a jak z góry za miesiąc zapłaci , to brać , i kwita .
-Baron mocno wziął do serca te rady ; nakazał nawet stróżowi , ażeby gdy trafi się lokator , nie pytając przysłał go na górę . <MASK> , rozumie się , powiedział o tym swej żonie , a żona Klejnowi , któremu znowu chciało się mieć sąsiadów najlepiej odpowiadających jego gustowi .
-Więc w parę dni po owej dyspozycji zjawia się u barona jakiś elegant z dziwną fizjognomią , a jeszcze <MASK> ubrany : jego spodnie nie pasowały do kamizelki , kamizelka do surduta , a krawat do wszystkiego .
-— W domu pana barona jest kawalerski pokój do <MASK> — mówił elegant — za dziesięć rubli miesięcznie ?
-— A tak — mówi baron <MASK> może go pan obejrzy .
-— O , to zbyteczne ! Jestem pewny , że pan <MASK> nie wynajmowałby złego mieszkania . Czy mogę dać zadatek ?
-— Proszę — odpowiada baron . — A ponieważ pan ufasz mi <MASK> słowo , więc i ja nie będę żądał bliższych informacyj …
-— O , jeżeli <MASK> baron życzy sobie …
-— Między ludźmi dobrze wychowanymi wystarcza wzajemne zaufanie — odparł baron . — Mam więc nadzieję , że ani <MASK> , ani moja żona , a nade wszystko moja żona nie będzie miała powodu skarżyć się na panów …
-Młody człowiek gorąco ścisnął <MASK> za rękę .
-— Daję panu słowo — rzekł — że nigdy nie <MASK> przykrości pańskiej żonie , która może niesłusznie uprzedziła się …
-— Dość ! dość ! … panie — <MASK> baron . Wziął zadatek i wydał kwit .
-Po wyjściu młodzieńca wezwał <MASK> siebie Maruszewicza .
-— Nie wiem — rzekł strapiony baron — czy nie palnąłem głupstwa … bo lokatora już mam , ale sądząc <MASK> opisu obawiam się , czy nie będzie nim jeden z tych młodych ludzi , których właśnie wypędziła moja żona …
-— Wszystko jedno ! — odparł <MASK> — byle z góry płacili .
-Na drugi dzień z rana wprowadzili się do pokoiku trzej młodzi ludzie , ale tak cicho , że nikt ich nawet nie widział . <MASK> nawet nie uważał , że wieczorami sesjonują z Klejnem . Zaś w kilka dni później wpadł do barona mocno zirytowany Maruszewicz wołając :
-— A wie baron , że to istotnie są ci <MASK> , których wyrzuciła baronowa . Maleski , Patkiewicz …
-— Wszystko jedno — odpowiada baron . — <MASK> mojej nie dokuczają , więc byle płacili …
-— Ale mnie dokuczają ! — wybuchnął Maruszewicz . — Jeżeli okno otworzę , jeden z nich strzela do mnie grochem przez świstułę , co wcale nie jest przyjemne . Gdy się zaś zejdzie u mnie parę <MASK> albo któraś z dam ( dodał ciszej ) , bębnią mi grochem w okna tak , że wysiedzieć nie można … To mi przeszkadza … to mnie kompromituje . Ja pójdę na skargę do cyrkułu ! …
-Baron naturalnie opowiedział o tym swoim lokatorom prosząc ich , aby nie strzelali do okien Maruszewicza . Ci przestali strzelać , ale za to , <MASK> Maruszewicz przyjmuje u siebie jaką damę , co trafia mu się dosyć często , zaraz jeden z chłopaków wychyla się przez okno i wrzeszczy :
-— Stróżu ! stróżu ! … a nie wiecie <MASK> jaka to pani poszła do pana Maruszewicza ?
-Naturalnie , stróż nie wie nawet , czy jaka poszła , <MASK> po podobnym zapytaniu dowiaduje się o tym cała kamienica .
-Maruszewicz jest wściekły na nich , tym <MASK> że baron na jego skargi odpowiada :
-— Sam mi radziłeś , <MASK> nie trzymał pustego lokalu …
-I baronowa spokorniała , bo z jednej strony <MASK> się męża , a z drugiej studentów .
-Takim sposobem baronowa za swoją złość i mściwość , a Maruszewicz za intrygi , z jednej <MASK> tej samej ręki ponoszą karę ; uczciwy zaś Klejn ma towarzystwo , jakiego pragnął .
-O , jest sprawiedliwość <MASK> świecie ! …
-Ten Maruszewicz , dalibóg <MASK> jest bezwstydny !
-Przyleciał dziś do Szlangbauma <MASK> skargą na Klejna .
-— Panie — mówił — jeden z pańskich oficjalistów , który <MASK> w domu baronowej Krzeszowskiej , po prostu kompromituje mnie …
-— Jak on pana kompromituje ? <MASK> zapytał Szlangbaum otwierając oczy .
-— On bywa u tych studentów , których okno wychodzi na podwórze . A oni , panie , zaglądają w moje okna <MASK> strzelają do mnie grochem , a jeżeli zbierze się kilka osób , wrzeszczą , że u mnie jest szulernia ! …
-— Pan Klejn już nie będzie u mnie służył od lipca — odparł Szlangbaum . <MASK> Więc niech pan rozmówi się z panem Rzeckim , oni znają się dawniej .
-Maruszewicz z kolei wpadł na mnie i znowu opowiedział historię studentów <MASK> którzy nazywają go szulerem albo kompromitują damy bywające u niego .
-„ Porządne damy ! ” — <MASK> , głośno zaś odparłem :
-— Pan Klejn cały dzień siedzi w sklepie <MASK> więc nie może odpowiadać za swoich sąsiadów .
-— Tak , ale pan Klejn ma z nimi jakieś konszachty , namówił ich , <MASK> znowu sprowadzili się do kamienicy , bywa u nich , przyjmuje ich u siebie .
-— Młody chłopak — odparłem <MASK> woli przestawać z młodymi .
-— Ale ja z tego powodu nie chcę cierpieć ! <MASK> Niech więc ich uspokoi albo … wszystkim wytoczę proces .
-Dzika pretensja , ażeby Klejn uspakajał studentów , a może jednał u nich sympatię dla Maruszewicza ! Swoją drogą , ostrzegłem Klejna <MASK> dodałen , że byłby to bardzo przykry wypadek , gdyby on , subiekt Wokulskiego , miał proces o jakieś studenckie awantury .
-Klejn wysłuchał i <MASK> ramionami .
-— Co mnie to obchodzi ! — odparł . — Ja może powiesiłbym takiego nicponia , ale mu <MASK> okna grochu nie rzucam i nie nazywam go szulerem . Co mnie do jego szulerki ? …
-Ma rację ! Toteż nie <MASK> się ani słowa więcej .
-Trzeba jechać … trzeba jechać ! … Żeby tylko Klejn nie wdeptał się w jakie głupstwo . <MASK> , co to za dzieciaki : chcieliby świat przebudować , a jednocześnie robią tak płaskie figle .
-Albo jestem w grubym błędzie , albo <MASK> się w przededniu nadzwyczajnych wypadków .
-W maju jednego dnia pojechał Wokulski z panną Łęcką i z panem Łęckim do Krakowa i <MASK> mi zapowiedział , że nie wie , kiedy wróci , może dopiero za miesiąc .
-Tymczasem wrócił nie za miesiąc , ale na drugi dzień , taki sponiewierany , że litość <MASK> patrzeć na niego . Okropność , co się zrobiło z tym człowiekiem przez jedną dobę !
-Kiedym go pytał : co się stało ? dlaczego wrócił ? z początku wahał się , a potem powiedział , że otrzymał telegram <MASK> Suzina i że pojedzie do Moskwy . Lecz znowu po upływie doby rozmyślił się i oświadczył , że do Moskwy nie pojedzie .
-— A jeżeli to ważny <MASK> ? … — spytałem .
-— Pal diabli interesa ! <MASK> mruknął i machnął ręką .
-Teraz po całych dniach nie wychodzi z domu i po większej części leży . Byłem u niego <MASK> ale przyjął mnie rozdrażniony ; od lokaja zaś dowiedziałem się , że nikogo nie każe przyjmować .
-Posłałem mu Szumana , ale Stach i z Szumanem nie chciał gadać , tylko powiedział mu , że nie potrzebuje doktorów . Szumanowi <MASK> jednak nie wystarczyło ; a że jest trochę wścibski , więc zaczął śledztwo na własną rękę i dowiedział się dziwacznych rzeczy .
-Mówił , że Wokulski wysiadł z pociągu około północy w Skierniewicach , udając , że otrzymał telegram , że potem zniknął sprzed stacji i <MASK> dopiero nad ranem powalany ziemią i jakby pijany . Na stacji myślą , że on naprawdę podchmielił sobie i zasnął gdzieś w polu .
-Wyjaśnienie to nie trafiło do przekonania ani mnie , ani Szumanowi . Doktór twierdzi , że Stach musiał zerwać z <MASK> Łęcką i może nawet próbował jakiej niedorzeczności … Ale ja myślę , że on naprawdę miał telegram od Suzina .
-W każdym razie trzeba jechać , dla zdrowia . Jeszcze nie <MASK> inwalidem i dla chwilowego osłabienia nie mogę się wyrzekać przyszłości .
-Jest tu Mraczewski i mieszka u mnie . Wygląda chłopak jak bernardyński prowincjał , zmężniał <MASK> opalił się , utył . A ile on świata obleciał przez parę ostatnich miesięcy …
-Był w Paryżu , potem w Lyonie ; z Lyonu wpadł pod Częstochowę do pani Stawskiej i z nią przyjechał do Warszawy . Potem odwiózł ją pod Częstochowę , siedział z tydzień i <MASK> pomógł jej do urządzenia sklepu . Następnie poleciał aż do Moskwy , stamtąd znowu wrócił pod Częstochowę , do pani Stawskiej , znowu u niej siedział trochę i obecnie jest u mnie .
-Mraczewski twierdzi , że Suzin wcale nie telegrafował do Wokulskiego , a przy tym jest pewny , że Wokulski zerwał z panną Łęcką . Musiał nawet coś <MASK> pani Stawskiej , gdyż ten anioł , nie kobieta , będąc przed paroma tygodniami w Warszawie raczyła mnie odwiedzić i mocno wypytywała się o Stacha .
-„ A czy zdrów ? … a czy bardzo zmieniony i smutny ? <MASK> a czy już nigdy nie wydobędzie się ze swej rozpaczy ? … ”
-Z jakiej rozpaczy ? … Gdyby nawet zerwał z panną Łęcką , to jeszcze , dzięki Bogu <MASK> nie brak kobiet i jeżeli Stach zechce , może się ożenić choćby z panią Stawską .
-Złote , diamentowe kobiecisko , jak ona go kochała i kto wie , czy teraz nie kocha ? … Dalibóg , śmiałbym się , żeby Stach powrócił do niej . Taka <MASK> , taka szlachetna , tyle w niej poświęcenia … Jeżeli jest ład na świecie ( o czym niekiedy wątpię ) , to Wokulski powinien by się ożenić ze Stawską .
-Ale musi się spieszyć , bo jeżeli się nie <MASK> , naprawdę zaczyna o niej myśleć Mraczewski .
-— Panie ! — mówi nieraz do mnie załamując ręce . — Panie , co to za kobieta <MASK> co to za kobieta … Gdyby nie ten nieszczęsny jej mąż , już bym się jej oświadczył .
-— A przyjęłaby cię <MASK> — pytam .
-— Otóż nie <MASK> — westchnął .
-Padł na krzesło , aż <MASK> , i mówił :
-— Kiedy ją spotkałem pierwszy raz po jej wyjeździe z Warszawy <MASK> jakby we mnie piorun trzasł , tak mi się podobała …
-— No , ona i <MASK> robiła na tobie wrażenie .
-— Ale nie takie . Po przyjechaniu z Paryża do Częstochowy byłem rozmarzony , a ona taka blada , z takimi smutnymi oczyma , że zaraz pomyślałem : nuż mi się uda ? … i dalejże w umizgi . Tymczasem ona po pierwszych słowach odpycha mnie , a gdym upadł przed nią na kolana i przysiągłem , że ją kocham … <MASK> się ! … Ach , panie Ignacy , te łzy … Zupełnie straciłem głowę , zupełnie … Gdyby raz tego jej męża diabli wzięli albo gdybym miał pieniądze na rozwód … Panie Ignacy ! … po tygodniu życia z tą kobietą albo umarłbym , albo jeździłbym wózkiem … Tak , panie … Dziś dopiero czuję , jak ją kocham .
-— A gdyby ona kochała się <MASK> innym ? — pytam .
-— W kim ? … Może w Wokulskim ? … Cha ! cha ! … Kto w tym mruku może się kochać ? … Kobiecie potrzeba okazywać uczucie , namiętność , mówić jej o miłości , ściskać za ręce , a jeżeli można , to i … A czy ten <MASK> potrafiłby coś podobnego ? … Wystawał do panny Izabeli jak wyżeł do kaczki , bo mu się zdawało , że wejdzie w stosunki z arystokracją i że panna ma posag . Ale gdy poznał stan rzeczy , uciekł ze Skierniewic . O panie , z kobietami tak nie można …
-Wyznaję , że nie podobają mi się zapały Mraczewskiego . Jak zacznie padać do nóg , skomleć , płakać , to w końcu zawróci <MASK> pani Stawskiej . A Wokulski może tego żałować , bo , na mój honor oficerski , była to jedyna kobieta dla niego .
-Ale zaczekajmy , a tymczasem <MASK> … jedźmy ! …
-Brr ! … Otóż i pojechałem … Kupiłem bilet do Krakowa , na Dworcu <MASK> siadłem do wagonu i kiedy już było po trzecim dzwonku , wyskoczyłem …
-Nie mogę ani na chwilę rozstać się z Warszawą i <MASK> sklepem … Żyć bym bez nich nie potrafił …
-Rzeczy odebrałem z kolei dopiero na drugi <MASK> , gdyż zajechały aż do Piotrkowa .
-Jeżeli wszystkie moje plany spełnią się <MASK> taki sposób , to winszuję …
-XVI . <MASK> w letargu
-Leżąc albo siedząc w swoim pokoju Wokulski machinalnie przypominał sobie <MASK> w jaki sposób ze Skierniewic powrócił do Warszawy .
-Około piątej rano kupił na dworcu bilet pierwszej klasy , nie był jednak pewny , czy takiego żądał , czy dano mu go bez żądania . Następnie wsiadł do przedziału drugiej klasy i zastał tam księdza , który przez cały czas podróży wyglądał oknem , <MASK> rudego Niemca , który zdjął kamasze i oparłszy nogi w brudnych skarpetkach na przeciwległej ławce , spał jak zarżnięty . Wreszcie naprzeciw siebie miał jakąś starą damę , którą tak bolały zęby , że nawet nie obrażała się na postępowanie swego sąsiada w skarpetkach .
-Wokulski chciał porachować liczbę osób jadących w przedziale i z wielkim trudem zmiarkował , że bez niego jest ich trzy , a <MASK> nim cztery . Potem zaczął rozmyślać : dlaczego trzy osoby i jedna osoba stanowią razem cztery osoby — i zasnął .
-W Warszawie opamiętał się dopiero w Alejach Jerozolimskich , już jadąc dorożką . Kto mu jednak wyniósł walizkę , jakim <MASK> on sam znalazł się w dorożce ? o tym nie wiedział i nawet nic go to nie obchodziło .
-Do swego mieszkania dostał się ledwie po półgodzinnym dzwonieniu , choć była blisko ósma rano . Otworzył mu służący zaspany , rozebrany , przerażony jego nagłym powrotem . <MASK> zaś do sypialni Wokulski przekonał się , że wierny sługa spał na jego własnym łóżku . Nie robił mu jednak wymówek , lecz kazał podać samowar .
-Służący , otrzeźwiony , ale i zakłopotany , szybko zmienił prześcieradła i poszewki , Wokulski <MASK> zobaczywszy świeżo posłane łóżko nie pił herbaty , ale rozebrał się i legł spać .
-Spał do piątej po południu , a potem , umywszy się i ubrawszy jak do wyjścia , całkiem mimo woli usiadł na fotelu w salonie i drzemał do wieczora . <MASK> zaś na ulicach zapłonęły latarnie , kazał podać światło i przynieść befsztyk z restauracji . Zjadł go z apetytem , popił winem i około północy znowu poszedł spać .
-Na drugi dzień odwiedził go Rzecki , ale jak długo siedział i o czym rozmawiali , nie pamięta . Tylko <MASK> nocy , kiedy obudził się na chwilę , zdawało mu się , że widzi Rzeckiego z twarzą bardzo zafrasowaną .
-Potem zupełnie stracił rachubę czasu , nie spostrzegał różnic pomiędzy dniem i nocą , nie uważał , ażeby godziny mijały za prędko albo za wolno . W ogóle nie zajmował <MASK> czasem , który dla niego jakby nie istniał . Czuł tylko pustkę w sobie i naokoło siebie i nie był pewny , czy nie powiększyło się jego mieszkanie .
-Raz przywidziało mu się , że leży na wysokim katafalku , i zaczął myśleć o śmierci . Zdawało mu się , że musi umrzeć koniecznie na paraliż serca ; ale ani przerażało go to , ani cieszyło . Niekiedy z ciągłego siedzenia na <MASK> cierpły mu nogi , a wówczas myślał , że idzie śmierć i z obojętną ciekawością uważał , jak szybko owo cierpnięcie posuwa się do serca ? Obserwacje te chwilowo robiły mu jakby cień przyjemności , ale i one rozpływały się w apatii .
-Służącemu nakazał nie przyjmować nikogo ; pomimo <MASK> kilka razy odwiedził go doktór Szuman .
-Na pierwszej wizycie wziął go za <MASK> i kazał pokazać język .
-— Może angielski ? … — spytał Wokulski <MASK> lecz wnet opamiętał się i wyrwał rękę .
-Szuman bystro popatrzył <MASK> w oczy .
-— Nie jesteś zdrów — <MASK> — co ci dolega ?
-— Nic . Czy <MASK> zajmujesz się praktyką ?
-— Spodziewam się ! — zawołał Szuman — a pierwszą <MASK> zrobiłem na samym sobie : uleczyłem się z marzycielstwa .
-— Bardzo pięknie — odparł Wokulski . — <MASK> wspominał mi coś o twoim wyleczeniu .
-— Rzecki jest półgłówek … stary romantyk … To rasa już ginąca ! Kto chce żyć , musi trzeźwo patrzeć na świat … <MASK> no i po kolei zamykaj oczy . Kiedy ci powiem : lewe … prawe … prawe … Załóż nogę na nogę …
-— Co ty robisz , mój <MASK> ? … — zapytał Wokulski .
-— O ! … <MASK> masz nadzieję zbadać ?
-— Będę <MASK> leczył .
-— Nie , <MASK> neurastenii .
-Wokulski uśmiechnął się i <MASK> po chwili :
-— Czy możesz wyjąć człowiekowi jego mózg <MASK> włożyć na to miejsce inny ?
-— No , to <MASK> spokój leczeniu .
-— Mogę podsunąć <MASK> nowe pragnienia …
-— Już je mam . Chciałbym zapaść się pod ziemię , choć tak głęboko jak … studnia w zasławskim zamku … I jeszcze chciałbym , ażeby <MASK> zasypały gruzy , mnie i mój majątek , i nawet ślad tego , że kiedykolwiek istniałem . Oto moje pragnienia , owoc wszystkich poprzednich .
-— Romantyzm ! … — zawołał Szuman klepiąc go <MASK> ramieniu . — Ale i to przejdzie .
-Wokulski już nic nie odpowiedział . Gniewał się za swoje ostatnie wyrazy i dziwił się : skąd nagle przyszła mu taka otwartość ? … Głupia <MASK> ! … Co komu do jego pragnień ? … Po co on to mówił ? … Po co jak bezwstydny żebrak odsłonił swoje rany ?
-Po wyjściu doktora spostrzegł , że coś się w nim zmieniło ; oto na tle dotychczas bezwzględnej apatii pojawiło się jakieś uczucie . Był to bezimienny ból , z początku bardzo mały , który szybko powiększył się i stanął w <MASK> . W pierwszej chwili można go było porównać do delikatnego ukłucia szpilką , a później do jakiejś zawady w sercu , nie większej od laskowego orzecha . Już żałował apatii , kiedy przyszło mu na myśl zdanie Feuchterslebena :
-„ Radowałem się w mojej boleści ; bo zdawało mi się , żem spostrzegł w sobie tę płodną <MASK> , która tworzyła i tworzy wszystko na tym świecie , gdzie bez przerwy walczą nieskończone siły . ”
-„ Jednakże co to jest ? ” — spytał siebie czując , że <MASK> jego duszy miejsce apatii zajmuje głucha boleść . I wnet odparł :
-„ Aha , jest to <MASK> się świadomości … ”
-Powoli w jego umyśle , dotychczas jakby zasnutym mgłą , począł zarysowywać się obraz . Wokulski ciekawie wpatrywał się w niego i dostrzegł — sylwetkę kobiety w objęciach mężczyzny … Obraz ten miał z początku słaby blask fosforycznego światła , <MASK> stał się różowym … żółtawym . , zielonawym … błękitnym … wreszcie zupełnie czarnym jak aksamit . Potem zniknął na kilka chwil i znowu zaczął ukazywać się kolejno we wszystkich barwach , począwszy od fosforycznej , kończąc na czarnej .
-Jednocześnie ból <MASK> się .
-„ Cierpię , więc jestem ! … <MASK> — pomyślał śmiejąc się Wokulski .
-Tak upłynęło kilka dni na wpatrywaniu się już to w ów obraz zmieniający barwę , już to w ból , który zmieniał natężenie . Czasami zupełnie ginął , pojawiał się drobny <MASK> atom , rósł , wypełniał serce , całą istotę , cały świat … I w chwili kiedy już przekroczył wszelką miarę , znowu niknął ustępując miejsca absolutnemu spokojowi i zdziwieniu .
-Z wolna zaczęło się rodzić w duszy coś nowego : pragnienie pozbycia się i tych bólów , i tych <MASK> . Było to podobne do iskry zapalającej się na tle nocy . Jakaś słaba otucha błysnęła Wokulskiemu .
-„ Czy tylko aby potrafię jeszcze myśleć <MASK> ” — rzekł do siebie .
-Ażeby sprawdzić to , zaczął przypominać sobie tabliczkę mnożenia , potem mnożyć liczby dwucyfrowe przez jednocyfrowe i dwucyfrowe przez dwucyfrowe . Nie <MASK> sobie zapisywał rezultaty działań , a potem sprawdzał je … Mnożenia na papierze zgadzały się z pamięciowymi i Wokulski odetchnął .
-„ Jeszcze nie straciłem rozumu ! <MASK> — pomyślał z radością .
-Zaczął wyobrażać sobie rozkład własnego mieszkania , ulice Warszawy , Paryż … Otucha rosła ; spostrzegł bowiem , że nie tylko dokładnie pamięta , ale że jeszcze ćwiczenia te przynoszą mu pewien rodzaj <MASK> . Im więcej myślał o Paryżu , im żywiej przedstawiały mu się tamtejszy ruch , budowle , targi , muzea , tym mocniej zacierała się sylwetka kobiety spoczywającej w objęciach mężczyzny …
-Już zaczął spacerować po mieszkaniu i oczy jego przypadkowo zatrzymały się na stosie ilustracyj . Były <MASK> kopie z galerii drezdeńskiej i monachijskiej , Don Quichot z rysunkami Dobrego , Hogart …
-Przypomniał sobie , że skazani na gilotynę najznośniej przepędzają czas oglądając rysunki … I odtąd całe dnie schodziły mu na <MASK> rysunków . Skończywszy jedną książkę , brał się do drugiej , trzeciej … i znowu powracał do pierwszej .
-Ból głuchnął ; widziadła ukazywały się <MASK> rzadziej , otucha rosła …
-Najczęściej jednak przeglądał Don Quichota , <MASK> robił na nim potężne wrażenie .
-Przypomniał sobie tę dziwną historię człowieka , przez kilkanaście lat żyjącego w sferze poezji — tak jak on , który rzucał się na wiatraki — jak on , był druzgotany <MASK> jak on , który zmarnował życie uganiając się za ideałem kobiety — jak on , i zamiast królewny znalazł brudną dziewkę od krów — znowu jak on ! …
-„ A jednakże ten don Quichot był szczęśliwszy ode mnie ! — myślał . — <MASK> nad grobem zaczął budzić się ze swych złudzeń … A ja ? … ”
-Im dłużej przypatrywał się rysunkom , im bardziej oswajał się z nimi , tym mniej pochłaniały jego uwagę . Spoza don Quichota , Sancho Pansy i mulników Dorégo , <MASK> Walki kogutów i Ulicy pijackiej Hogarta , coraz częściej pokazywało mu się wnętrze wagonu , drgająca szyba , a w niej niewyraźny obraz Starskiego i panny Izabeli …
-Wtedy odrzucił ilustracje i zaczął czytać książki znane mu jeszcze z epoki dzieciństwa albo z piwnicy Hopfera . Z niewymownym wzruszeniem odświeżał w pamięci : Żywot św . Genowefy , Różę z Tannenburgu , Rinaldiniego , Robinsona Kruzoe , a nareszcie — Tysiąc i jedną nocy . Znowu zdawało <MASK> się , że już nie istnieje czas ani rzeczywistość i że jego raniona dusza uciekłszy z ziemi błądzi po jakichś czarodziejskich krainach , gdzie biją tylko szlachetne serca , gdzie podłość nie stroi się w maskę obłudy , gdzie rządzi wieczna sprawiedliwość kojąca bóle i nagradzająca krzywdy …
-I tu uderzył go jeden dziwny szczegół . Kiedy z własnej literatury wyniósł złudzenia , <MASK> zakończyły się rozkładem jego duszy — ukojenie i spokój znajdował tylko w literaturach obcych .
-„ Czy my naprawdę — myślał z trwogą — jesteśmy narodem marzycieli i czy już <MASK> nie zejdzie anioł , który by poruszył betsedejską sadzawkę obłożoną tylu chorymi ? … ”
-Pewnego dnia przyniesiono mu <MASK> poczty gruby pakiet .
-„ Z Paryża ? … — rzekł . — Tak <MASK> z Paryża . Ciekawym , co to ? … ”
-Ale ciekawość jego nie była dość silną , <MASK> zachęcić go do otworzenia i przeczytania listu .
-„ Taki gruby list ! … Komu , u <MASK> , chce się dziś tyle pisać ? ”
-Rzucił pakiet na biurko i w dalszym ciągu <MASK> się do czytania Tysiąca i jednej nocy .
-Co to za rozkosz dla zmęczonego umysłu te pałace z drogich kamieni , drzewa , których owocami były klejnoty ! … Te kabalistyczne słowa , przed którymi ustępowały mury , te cudowne lampy , dzięki <MASK> można było zwalczać nieprzyjaciół , przenosić się w mgnieniu oka o setki mil … A ci potężni czarodzieje ! … Co za szkoda , że taka władza dostawała się ludziom złośliwym i nikczemnym ! …
-Odkładał książkę i śmiejąc się sam z siebie marzył , że on jest czarodziejem , <MASK> posiada dwie bagatelki : władzę nad siłami natury i zdolność stawania się niewidzialnym …
-„ Myślę — rzekł — że po kilku latach mojej gospodarki świat <MASK> inaczej … Najwięksi hultaje zmieniliby się na Sokratesów i Platonów . ”
-Wtem spojrzał na list paryski i <MASK> sobie Geista i jego słowa :
-„ Ludzkość składa się z gadów i tygrysów , między którymi ledwie jeden na całą gromadę znajdzie się człowiek … Dzisiejsze niedole pochodzą stąd , że wielkie wynalazki dostawały się bez różnicy ludziom i potworom … Ja nie popełnię tego <MASK> i jeżeli ostatecznie znajdę metal lżejszy od powietrza , oddam go tylko prawdziwym ludziom . Niech oni choć raz zaopatrzą się w broń na swój wyłączny użytek , niechaj ich rasa mnoży się i rośnie w potęgę … ”
-„ Niezawodnie byłoby lepiej — mruknął — gdyby tacy Ochoccy i <MASK> mieli siłę , a nie Starscy i Maruszewicze … ”
-„ To jest cel ! … — myślał w dalszym ciągu . — Gdybym był młodszy <MASK> Chociaż … No i tutaj bywają ludzie , i tu jest niemało do zrobienia … ”
-Zaczął znowu czytać historię z Tysiąca nocy , lecz spostrzegł , że i ona już nie absorbuje go . <MASK> ból zaczął nurtować serce , a przed oczyma coraz wyraźniej rysowała się sylwetka panny Izabeli i Starskiego .
-Przypomniał sobie Geista w drewnianych sandałach , później jego dziwny dom otoczony murem … I nagle przywidziało mu się , że ten dom jest pierwszym stopniem olbrzymich schodów , na szczycie których stoi posąg niknący w obłokach . Przedstawiał on kobietę , której nie było widać głowy ani piersi , tylko spiżowe fałdy sukni . Zdawało mu się , że na stopniu , którego <MASK> jej nogi , czerni się napis : „ Niezmienna i czysta . ” Nie rozumiał , co to jest , ale czuł , że od stóp posągu napływa mu w serce jakaś wielkość pełna spokoju . I dziwił się , że on , który był zdolnym doświadczać podobnego uczucia , mógł kochać czy gniewać się na pannę Izabelę albo zazdrościć jej Starskiemu ! …
-Wstyd uderzył mu na twarz , <MASK> nikogo nie było w pokoju .
-Widzenie znikło , Wokulski ocknął się . Był znowu tylko człowiekiem zbolałym i słabym ; ale w <MASK> duszy huczał jakiś potężny głos niby echo kwietniowej burzy , grzmotami zapowiadającej wiosnę i zmartwychwstanie .
-Pierwszego czerwca odwiedził go Szlangbaum . Wszedł zakłopotany <MASK> ale przypatrzywszy się Wokulskiemu nabrał otuchy .
-— Nie odwiedzałem cię do tej pory — zaczął — bo wiem , żeś był niezdrów <MASK> nie chciałeś nikogo widywać . No , ale dzięki Bogu , już wszystko przeszło …
-Kręcił się na krześle i spod oka rzucał spojrzenia na <MASK> ; może spodziewał się znaleźć w nim więcej nieładu .
-— Masz jaki interes ? <MASK> zapytał go Wokulski .
-— Nie tyle interes , ile propozycję … Właśnie kiedy dowiedziałem się , żeś chory , przyszło mi na myśl … Uważasz … tobie potrzeba dłuższego wypoczynku , <MASK> się od wszelkich zajęć , więc przyszło mi na myśl , czybyś nie zostawił u mnie tych stu dwudziestu tysięcy rubli … Miałbyś bez kłopotu dziesiąty procent .
-— Aha ! … — wtrącił Wokulski . — Ja moim <MASK> bez kłopotu , nawet dla siebie , płaciłem piętnaście .
-— Ale teraz cięższe czasy … Zresztą chętnie dam <MASK> procent , jeżeli mi zostawisz swoją firmę …
-— Ani firmy , ani pieniędzy — odparł niecierpliwie Wokulski . — Firma bodajby nigdy nie istniała , a co do <MASK> … Tyle ich mam , że mi wystarczy procent , jaki dają papiery . Aaa … i tego za dużo .
-— Więc chcesz odebrać swój kapitał na <MASK> Jan ? — spytał Szlangbaum .
-— Mogę ci go zostawić do października , nawet bez procentu , pod <MASK> , że zatrzymasz przy sklepie tych ludzi , którzy zechcą zostać .
-— Ciężki warunek <MASK> ale …
-— Cóż myślisz robić ze spółką do handlu z cesarstwem ? — zapytał Szlangbaum <MASK> — Bo mówisz tak , jakbyś się i z niej chciał wycofać …
-— Jest to <MASK> prawdopodobne .
-Szlangbaum zarumienił się , chciał coś powiedzieć , ale dał spokój . Pogadali <MASK> o rzeczach obojętnych i Szlangbaum wyszedł żegnając się z nim bardzo serdecznie .
-„ On , widzę , ma zamiar wszystko odziedziczyć po mnie — myślał Wokulski . <MASK> Ha ! niech dziedziczy … świat należy do tych , którzy go biorą . ”
-Swoją drogą Szlangbaum rozmawiający z nim w tej <MASK> o swoich interesach wydał mu się zabawny .
-„ Wszyscy w sklepie skarżą się na niego — myślał — mówią , że głowę <MASK> , że wyzyskuje … Co prawda , o mnie mówili to samo … ”
-Spojrzenie jego znowu padło na biurko , gdzie od kilku dni leżał list <MASK> Paryża . Wziął go do rąk , ziewnął , ale nareszcie odpieczętował .
-Była to korespondencja od baronowej , mającej dyplomatyczne stosunki , tudzież kilka urzędowych aktów . Przejrzał je i przekonał <MASK> , że są to dowody śmierci Ernesta Waltera , inaczej Ludwika Stawskiego , który zmarł w Algierze .
-„ Gdybym przed trzema miesiącami dostał te papiery , kto wie , co by dziś było ? … Stawska — piękna , a nade wszystko jaka szlachetna … <MASK> szlachetna ! … Czy ja wiem , może ona naprawdę mnie kochała ? … Stawska mnie , a ja tamtą … Co za ironia losu ! … ”
-Rzucił papiery na biurko i przypomniał sobie ten mały , czysty salonik , w <MASK> tyle wieczorów przepędził z panią Stawską , gdzie czuł się tak spokojny .
-„ No — mówił — i odrzuciłem szczęście , które samo wpadło mi w ręce … Ale czy może być <MASK> to , czego nie pragniemy ? … I jeżeli ona choć przez jeden dzień tyle cierpiała co ja ? …
-Okrutne jest to urządzenie świata , na którym dwoje ludzi <MASK> z tego samego powodu nie mogą sobie pomóc … ”
-Dokumenta o śmierci Stawskiego leżały kilka dni , a Wokulski <MASK> nie zdecydował się , co z nimi zrobić ?
-Z początku wcale o nich nie myślał , potem , gdy mu coraz <MASK> wpadały w oczy lub pod rękę , zaczął doświadczać wyrzutów sumienia .
-„ Ostatecznie — mówił — sprowadziłem je dla pani Stawskiej , więc trzeba to oddać pani Stawskiej ; ale gdzie ona jest ? … Nie wiem … Zabawna byłaby historia , gdybym się z nią ożenił … Miałbym towarzystwo , Helunia miłe dziecko … miałbym cel <MASK> życiu . No , ale ona sama nie zrobiłaby interesu … Cóż bym jej wreszcie powiedział ? Jestem chory , potrzebuję dozorczyni i dlatego ofiaruję pani kilkanaście tysięcy rubli rocznie … Nawet pozwolę się pani kochać , chociaż sam … Mam już dosyć miłości … ”
-Dzień schodził za dniem , a Wokulski nie wymyślił sposobu odesłania papierów pani Stawskiej . Trzeba by dowiedzieć się , gdzie mieszka , napisać list rekomendowany , oddać go na pocztę … W końcu przypomniał sobie <MASK> że najprostszą rzeczą będzie wezwać Rzeckiego ( z którym nie widział się od kilku tygodni ) i jemu oddać dokumenta . Lecz chcąc wezwać Rzeckiego , trzeba dzwonić na lokaja , posłać go do sklepu …
-„ Aaa … dajcież mi <MASK> ! ” — mruknął .
-Wziął się znowu do czytania , tym razem podróży . Zwiedził Stany Zjednoczone , Chiny , ale papiery pani Stawskiej nie <MASK> mu spokoju . Rozumiał , że coś trzeba zrobić z nimi , a czuł , że on nic nie zrobi .
-Taki stan ducha jego <MASK> zaczął dziwić .
-„ Myślę przecież prawidłowo — mówił — no , o ile nie przeszkadzają mi wspomnienia … Czuję prawidłowo … ach , nawet zanadto prawidłowo ! Tylko … nie chce mi się załatwić tego interesu i zresztą żadnego … Jest to więc <MASK> dzisiaj choroba woli … Pyszny wynalazek ! … Ależ ja , u diabła , nigdy nie stosowałem się do mody … W końcu , co mi tam moda czy nie moda ; jest mi z nią dobrze , zatem … ”
-Właśnie kończył podróż do Chin , kiedy przyszło mu na myśl , że gdyby on miał wolę <MASK> to mógłby prędzej czy później zapomnieć i o pewnych wypadkach , i o pewnych osobach .
-„ A tak mnie to dręczy … <MASK> dręczy ! … ” — szepnął .
-Już zupełnie stracił <MASK> czasu .
-Pewnego dnia gwałtem wszedł <MASK> niego Szuman .
-— No , jakże tam ? — spytał . — Czytamy , widzę … powieści , dobrze … podróże , doskonale <MASK> Nie miałbyś ochoty wyjść na spacer ? Ładny dzień , a przez pięć tygodni chyba nacieszyłeś się swoim mieszkaniem …
-— Ty z dziesięć lat cieszyłeś <MASK> swoim — odparł Wokulski .
-— Racja ! Ale ja miałem zajęcie , badałem ludzkie włosy i myślałem o sławie . Nade wszystko zaś nie <MASK> na karku interesów cudzych i swoich . Przecież za kilka tygodni będzie sesja tej spółki do handlu z cesarstwem …
-— Wycofuję się <MASK> niej …
-— Proszę … Dobra myśl — mówił z ironią Szuman . — I jeszcze , ażeby cię lepiej ocenili , pozwól im wziąć na <MASK> Szlangbauma . On ich urządzi ! … tak jak mnie … Genialna rasa te Żydki , ale cóż to za łajdaki ! …
-— No , <MASK> , no …
-— Tylkoż ty ich nie broń przede mną — zawołał gniewnie Szuman — bo ja ich nie tylko znam , ale i odczuwam … Dałbym gardło , że już <MASK> tej chwili Szlangbaum kopie pod tobą doły w owej spółce i jestem pewny , że się tam wkręci , bo jakżeby polska szlachta mogła obejść się bez Żyda …
-— Widzę , że <MASK> lubisz Szlangbauma ?
-— Owszem , nawet podziwiam go i chciałbym naśladować , ale nie potrafię ! A właśnie teraz zaczyna się budzić we mnie instynkt przodków : skłonność do geszefciarstwa … O naturo ! jakżebym chciał mieć z milion rubli , ażeby zrobić drugi milion , trzeci … i stać <MASK> młodszym bratem Rotszylda . Tymczasem nawet Szlangbaum wyprowadza mnie w pole … Tak długo kręciłem się w waszym świecie , żem w końcu utracił najcenniejsze przymioty mojej rasy … Ale to wielka rasa : oni świat zdobędą , i nawet nie rozumem , tylko szachrajstwem i bezczelnością …
-— Więc zerwij z <MASK> , ochrzcij się …
-— Ani myślę . Naprzód , nie zerwę z nimi , choćbym się ochrzcił , a jestem znowu taki fenomenalny Żydziak , że nie <MASK> blagować . Po wtóre — jeżeli nie zerwałem z nimi , kiedy byli słabi , nie zerwę dziś , kiedy są potężni .
-— Mnie się zdaje , że właśnie <MASK> są słabsi — wtrącił Wokulski .
-— Czy dlatego , że <MASK> zaczynają nienawidzieć ? …
-— No , nienawiść <MASK> silne słowo .
-— Dajże spokój , nie jestem ślepy ani głupi … Wiem , co mówi się o Żydach w warsztatach , szynkach , sklepach , nawet w gazetach … I jestem pewny , że lada rok wybuchnie nowe prześladowanie , z którego moi bracia w Izraelu wyjdą jeszcze mędrsi , jeszcze silniejsi i jeszcze solidarniejsi … A jak oni wam kiedyś zapłacą ! … Szelmy spod ciemnej gwiazdy , ale <MASK> uznać ich geniusz i nie mogę wyprzeć się sympatii … Czuję , że dla mnie brudny Żydziak jest milszym od umytego panicza ; a kiedy po dwudziestu latach pierwszy raz zajrzałem do synagogi i usłyszałem śpiewy , na honor , łzy mi w oczach stanęły … Co tu gadać … Pięknym jest Izrael triumfujący i miło pomyśleć , że w tym triumfie uciśnionych jest cząstka mojej pracy ! …
-— Szuman , zdaje mi <MASK> , że masz gorączkę …
-— Wokulski , jestem pewny , że masz bielmo , <MASK> to nie na oczach , ale na mózgu …
-— Jakże możesz wobec mnie <MASK> o takich rzeczach ? …
-— Mówię , bo naprzód , nie chcę być gadem , który kąsa podstępnie , a po wtóre … ty , Stachu , już <MASK> będziesz z nami walczył … Jesteś złamany , i to złamany przez swoich … Sklep sprzedałeś , spółkę porzucasz … Kariera twoja skończona .
-Wokulski spuścił głowę <MASK> piersi .
-— Pomyśl zresztą — ciągnął Szuman — kto dziś jest przy tobie ? … Ja , Żyd , <MASK> pogardzany i tak skrzywdzony jak ty … I przez tych samych ludzi … przez wielkich panów …
-— Robisz się sentymentalny <MASK> wtrącił Wokulski .
+Pan Łęcki , trochę niezdrów , odział się w hawelok , w pled i jeszcze położył kołdrę na nogach . Kazał pozamykać wszystkie okna w wagonie i przyćmić latarnie , które go raziły . Obiecywał sobie , że zaśnie , nawet czuł , że go sen morzy ; <MASK> wdał się w rozmowę z Wokulskim i szeroko zaczął mu opowiadać o siostrze Hortensji , która za młodu była do niego bardzo przywiązana , o dworze Napoleona III , który z nim kilka razy rozmawiał , o uprzejmości i miłostkach Wiktora Emanuela i o mnóstwie innych rzeczy .
+Wokulski słuchał go uważnie do Pruszkowa . Za Pruszkowem zmęczony i jednostajny głos pana Tomasza zaczął go męczyć . Za to coraz wyraźniej wpadała mu w ucho rozmowa panny Izabeli ze <MASK> , prowadzona po angielsku . Usłyszał nawet kilka zdań , które go zainteresowały , i zadał sobie pytanie : czy nie należałoby ostrzec ich , że on rozumie po angielsku ?
+Już chciał powstać z siedzenia , kiedy wypadkiem spojrzał w przeciwległą szybę wagonu i zobaczył w niej jak w lustrze słabe odbicie panny <MASK> i Starskiego . Siedzieli bardzo blisko siebie , oboje zarumienieni , choć rozmawiali tonem tak lekkim , jakby chodziło o rzeczy obojętne .
+Wokulski jednakże spostrzegł , że obojętny ton nie odpowiada treści rozmowy ; czuł nawet , że tym swobodnym tonem chcą kogoś w błąd wprowadzić . I w <MASK> chwili , pierwszy raz od czasu jak znał pannę Izabelę , przeleciały mu przez myśl straszne wyrazy : „ fałsz ! … fałsz ! … ”
+Przycisnął się do ławki wagonu , patrzył w szybę i — słuchał . Zdawało mu się , że każde <MASK> Starskiego i panny Izabeli pada mu na twarz , na głowę , na piersi jak krople ołowianego deszczu …
+Już nie myślał ich ostrzegać , że rozumie <MASK> co mówią , tylko słuchał i słuchał …
+Właśnie pociąg wyjechał z Radziwiłłowa , a pierwszy frazes <MASK> który zwrócił uwagę Wokulskiego , był ten :
+— Wszystko możesz mu zarzucić — mówiła panna Izabela po angielsku . — Nie jest młody ani dystyngowany ; jest <MASK> sentymentalny i czasami nudny , ale chciwy ? … Już dosyć , kiedy nawet papo nazywa go zbyt hojnym …
+— A sprawa z panem K <MASK> … — wtrącił Starski .
+— O klacz wyścigową ? … Jak to zaraz znać , że wracasz z prowincji . Niedawno był u nas baron <MASK> powiedział , że jeżeli kiedy , to w tej sprawie pan , o którym mówimy , postąpił jak dżentelmen .
+— Żaden dżentelmen nie uwolniłby fałszerza , gdyby nie miał <MASK> nim jakichś zakulisowych interesów — odparł z uśmiechem Starski .
+— A baron ile razy uwalniał <MASK> ? — spytała panna Izabela .
+— I akurat baron ma rozmaite grzeszki , o których wie pan <MASK> Źle bronisz swoich protegowanych , kuzynko — mówił drwiącym tonem Starski .
+Wokulski przycisnął się do ławki wagonu , ażeby nie zerwać <MASK> i nie uderzyć Starskiego . Ale pohamował się .
+„ Każdy ma prawo sądzić innych — myślał . <MASK> Zresztą zobaczymy , co będzie dalej ! … ”
+Przez kilka chwil słyszał tylko turkot kół <MASK> zauważył , że wagon się chwieje .
+„ Nigdy nie czułem takiego chwiania się <MASK> ” — rzekł do siebie .
+— I ten medalion — drwił Starski — jest całym prezentem przedślubnym <MASK> … Niezbyt hojny narzeczony : kocha jak trubadur , ale …
+— Zapewniam cię — przerwała panna Izabela <MASK> że oddałby mi cały majątek …
+— Bierzże go , kuzynko , i mnie pożycz ze sto <MASK> … A cóż , znalazła się ta cudowna blaszka ? …
+— Właśnie że nie , i jestem bardzo zmartwiona <MASK> Boże , gdyby on się kiedy dowiedział …
+— Czy o tym , że zgubiliśmy jego blaszkę , czy że <MASK> medalionu ? — szepnął Starski przytulając się do jej ramienia .
+Wokulskiemu mgłą <MASK> oczy .
+„ Tracę przytomność ? … ” — <MASK> chwytając za pas przy oknie .
+Zdawało mu się , że wagon zaczyna <MASK> i lada moment nastąpi wykolejenie .
+— Wiesz , że jesteś zuchwały ! <MASK> — mówiła przyciszonym głosem panna Izabela .
+— To właśnie stanowi moją <MASK> — odparł Starski .
+— Zlituj się … Ależ on <MASK> spojrzeć ! … Znienawidzę cię …
+— Będziesz szaleć za mną , bo nikt nie <MASK> się na to … Kobiety lubią demonów …
+Panna Izabela przysunęła się do ojca . <MASK> patrzył w przeciwległą szybę i słuchał .
+— Oświadczam ci — mówiła zirytowana — że nie wejdziesz za próg <MASK> domu … A gdybyś ośmielił się … powiem mu wszystko …
+— Nie wejdę , kuzynko , dopóki sama mnie nie wezwiesz ; jestem zaś pewny , że nastąpi to bardzo prędko . W tydzień znudzi cię ten ubóstwiający mąż i zapragniesz weselszego towarzystwa . Przypomnisz sobie łobuza kuzynka , który ani <MASK> jedną chwilę w życiu nie był poważnym , zawsze dowcipnym , a niekiedy bezczelnie śmiałym … i pożałujesz tego , który zawsze gotów do uwielbiania cię , nigdy nie był zazdrosnym , umiał ustępować innym , szanował twoje kaprysy …
+— Wynagradzając sobie na innych <MASK> — wtrąciła panna Izabela .
+— Właśnie ! … Gdybym tak nie robił , nie miałabyś <MASK> czego przebaczać i mogłabyś lękać się wymówek z mojej strony …
+Nie zmieniając pozycji objął ją prawą ręką , a <MASK> ściskał jej rączkę , ukrytą pod płaszczykiem .
+— Tak , kuzynko — mówił . — Takiej jak ty kobiecie nie wystarczy powszedni chleb <MASK> ani pierniczki uwielbień … Tobie niekiedy potrzeba szampana , ciebie musi ktoś odurzyć choćby cynizmem .
+— Cynikiem <MASK> łatwo …
+— Ale nie każdy ośmieli się być nim . Zapytaj tego pana , czy on wpadłby <MASK> na myśl , że jego miłosne modlitwy są mniej warte od moich bluźnierstw ? …
+Wokulski już nie słyszał dalszej rozmowy ; uwagę jego pochłonął inny fakt : zmiana , która szybko poczęła odbywać się w nim samym . Gdyby wczoraj powiedziano mu , że będzie niemym świadkiem podobnej rozmowy <MASK> nie uwierzyłby ; myślałby , że każdy wyraz zabije go albo przyprawi o szaleństwo . Kiedy się to jednak stało , musiał przyznać , że od zdrady , rozczarowania i upokorzeń jest coś gorszego .
+Ale co ? … Oto — jazda koleją . Jak ten wagon drży … jak on pędzi ! … Drżenie pociągu udziela <MASK> jego nogom , płucom , sercu , mózgowi ; w nim samym wszystko drży , każda kosteczka , każde włókno nerwowe …
+A ten pęd przez pole nie ograniczone niczym , pod ogromnym sklepieniem nieba ! … I on musi <MASK> , nie wiadomo jak jeszcze daleko … może z pięć , może z dziesięć minut ! …
+Co tam Starski albo i panna Izabela … Jedno warte drugiego ! <MASK> Ale ta kolej , ach , ta kolej … to drżenie …
+Zdawało mu się , że się rozpłacze , że zacznie krzyczeć , że wybije okno i wyskoczy z wagonu … Gorzej . Zdawało mu się , że będzie błagać Starskiego , <MASK> go ratował … Przed czym ? … Była chwila , że chciał schować się pod ławkę , prosić obecnych , ażeby na nim usiedli , i tak dojechać do stacji …
+Zamknął oczy , zaciął zęby , schwycił się rękoma za frędzle obicia ; pot wystąpił mu na czoło i spływał po <MASK> , a pociąg drżał i pędził … Nareszcie rozległ się świst jeden … drugi i pociąg zatrzymał się na stacji .
+„ Jestem ocalony ” <MASK> pomyślał Wokulski .
+Jednocześnie obudził się <MASK> Łęcki .
+— Co to za stacja <MASK> — spytał Wokulskiego .
+— Skierniewice — <MASK> panna Izabela .
+Konduktor otworzył drzwi . Wokulski zerwał się z siedzenia . Potrącił pana Tomasza , <MASK> się na przeciwną ławkę , potknął się na stopniu i wbiegł do bufetu .
+— Wódki ! <MASK> — zawołał .
+Zdziwiona bufetowa podała mu kieliszek . Podniósł go do ust , ale <MASK> ściskanie w gardle i nudności i postawił kieliszek nie tknięty .
+W wagonie Starski rozmawiał <MASK> panną Izabelą .
+— No , już daruj , kuzynko — rzekł — ale <MASK> takim pośpiechem nie wychodzi się z wagonu przy damach .
+— Może chory ? — odpowiedziała <MASK> Izabela czując jakiś niepokój .
+— W każdym razie jest to choroba nie tyle niebezpieczna , ile <MASK> cierpiąca zwłoki … Czy każesz sobie co podać , kuzynko ?
+— Niech mi <MASK> wody sodowej .
+Starski poszedł do bufetu ; panna Izabela <MASK> oknem . Jej nieokreślony niepokój wzrastał .
+„ W tym coś jest … — myślała <MASK> — Jak on dziwnie wyglądał … ”
+Wokulski z bufetu poszedł na koniec peronu . Kilka razy odetchnął głęboko , napił się wody z beczki <MASK> przy której stała jakaś uboga kobieta i paru Żydków . Powoli oprzytomniał , a spostrzegłszy nadkonduktora rzekł :
+— Kochany panie , weź <MASK> rąk jaki papier …
+— Co to <MASK> ? …
+— Nic . Weź pan z biura jaki papier i <MASK> naszym wagonem powiedz , że jest telegram do Wokulskiego .
+— Do <MASK> ? …
+Nadkonduktor mocno się zdziwił , ale poszedł do telegrafu . W parę minut wyszedł z biura <MASK> zbliżywszy się do wagonu , w którym siedział pan Łęcki z córką , zawołał :
+— Telegram do <MASK> Wokulskiego ! …
+— Co to znaczy ? … pokaż pan <MASK> — odezwał się zaniepokojony pan Tomasz .
+Ale w tej chwili obok nadkonduktora stanął Wokulski , odebrał papier , spokojnie otworzył <MASK> i choć w tym miejscu było zupełnie ciemno , udał , że czyta .
+— Co to za telegram ? <MASK> — zapytał go pan Tomasz .
+— Z Warszawy — odparł <MASK> . — Muszę wracać .
+— Wraca pan ? … — zawołała panna <MASK> . — Czy jakie nieszczęście ? …
+— Nie , pani . <MASK> wspólnik wzywa mnie .
+— Zysk czy strata ? … — <MASK> pan Tomasz wychylając się przez okno .
+— Ogromny zysk — odparł <MASK> samym tonem Wokulski .
+— A … to jedź … <MASK> poradził mu pan Tomasz .
+— Ale po cóż ma pan tu zostawać ? — zawołała panna Izabela . — Musi pan czekać na pociąg <MASK> a w takim razie lepiej niech pan jedzie z nami naprzeciw niego . Będziemy jeszcze parę godzin razem …
+— Bela wybornie radzi <MASK> wtrącił pan Tomasz .
+— Nie , panie — odpowiedział Wokulski . — <MASK> stąd pojechać na lokomotywie aniżeli tracić parę godzin .
+Panna Izabela przypatrywała mu się szeroko otwartymi oczyma . W tej <MASK> spostrzegła w nim coś zupełnie nowego i — zainteresował ją .
+„ Jaka to bogata natura <MASK> ” — pomyślała .
+W ciągu paru minut Wokulski bez powodu spotężniał w jej <MASK> , a Starski wydał się małym i zabawnym .
+„ Ale dlaczego on zostaje ? … Skąd się tu wziął telegram ? <MASK> ” — mówiła w sobie i po nieokreślonym niepokoju ogarnęła ją trwoga .
+Wokulski znowu zwrócił się ku bufetowi , aby znaleźć posługacza , <MASK> wyjąłby mu rzeczy , i zetknął się ze Starskim .
+— Co panu jest ! … — zawołał Starski <MASK> się w niego przy świetle padającym z sali .
+Wokulski wziął go pod ramię i <MASK> za sobą wzdłuż peronu .
+— Niech pana to nie gniewa , panie Starski , co powiem — rzekł głuchym głosem . — Pan myli się co do siebie … W panu jest tyle demona , ile trucizny w <MASK> … I wcale pan nie posiada szampańskich własności … Pan ma raczej własności starego sera , co to podnieca chore żołądki , ale prosty smak może pobudzić do wymiotów … Przepraszam pana …
+Starski słuchał oszołomiony . Nic nie rozumiał , a jednak zdawało mu się <MASK> że coś rozumie . Zaczął przypuszczać , że ma przed sobą wariata .
+Odezwał się drugi dzwonek , podróżni <MASK> wybiegli z bufetu do wagonów .
+— I jeszcze dam panu radę , panie Starski . Przy korzystaniu ze względów płci pięknej lepszą jest tradycyjna ostrożność aniżeli więcej lub mniej demoniczna śmiałość . Pańska śmiałość demaskuje <MASK> . A że kobiety nie lubią być demaskowane , więc możesz pan stracić u nich kredyt , co byłoby nieszczęściem i dla pana , i dla pańskich pupilek .
+Starski wciąż nie rozumiał <MASK> o co chodzi .
+— Jeżeli pana czym obraziłem — <MASK> — gotów jestem dać satysfakcję …
+Zadzwoniono po <MASK> trzeci .
+— Panowie , proszę siadać <MASK> … — wołali konduktorzy .
+— Nie , panie — mówił Wokulski zwracając się z nim do wagonu państwa Łęckich . — Gdybym czuł potrzebę satysfakcji od pana , już byś nie żył , bez dodatkowych formalności . To raczej <MASK> masz prawo żądać ode mnie satysfakcji , że ośmieliłem się wejść do tego ogródka , gdzie pielęgnujesz swoje kwiaty … Będę w każdym czasie do dyspozycji … Pan wie , gdzie mieszkam ? …
+Zbliżyli się do wagonu , przy którym już stał konduktor . Wokulski siłą wprowadził <MASK> na stopnie , popchnął go do saloniku , a konduktor zatrzasnął drzwi .
+— Cóż to , nie żegnasz się , panie <MASK> ? … — zapytał zdziwiony pan Tomasz .
+— Przyjemnej podróży ! … <MASK> odparł kłaniając się .
+W oknie stanęła panna Izabela . Nadkonduktor <MASK> , odpowiedziano mu z lokomotywy .
+— Farewell , miss Iza , <MASK> ! — zawołał Wokulski .
+Pociąg ruszył . Panna Izabela rzuciła się na ławkę <MASK> ojca ; Starski odszedł w drugi kąt saloniku .
+„ No … no … no ! … — mruknął do <MASK> Wokulski . — Zbliżycie wy się jeszcze przed Piotrkowem … ”
+Patrzył na odchodzący pociąg <MASK> śmiał się .
+Został na peronie sam i przysłuchiwał się szumowi odlatującego pociągu ; szum <MASK> słabnął , czasem milknął , znowu potężniał i nareszcie ucichł .
+Potem słyszał stąpanie rozchodzącej się służby , przesuwanie stołków w bufecie ; potem w bufecie <MASK> gasnąć światła i ziewający kelner zamknął szklane drzwi , które wyskrzypiały jakiś wyraz .
+„ Zgubili moją blaszkę szukając medalionu ! … — myślał Wokulski . — Ja jestem sentymentalny i nudny … Ona oprócz powszedniego chleba szacunku i pierniczków uwielbień jeszcze musi mieć szampana … Pierniczki uwielbień <MASK> dobry dowcip ! … Ale jakiego to ona lubi szampana ? … Ach , cynizmu ! … Szampan cynizmu — także dobry dowcip … No , przynajmniej opłaciła mi się nauka angielskiego … ”
+Błąkając się bez celu , wszedł między dwa sznury zapasowych wagonów . Przez chwilę nie wiedział : dokąd iść ? — i nagle doznał halucynacji . Zdawało mu się , że stoi we wnętrzu <MASK> wieży , która zawaliła się nie wydawszy łoskotu . Nie zabiła go , ale otoczyła ze wszystkich stron wałem gruzów , spośród których nie mógł się wydostać . Nie było wyjścia ! …
+Otrząsnął się i <MASK> znikło .
+„ Oczywiście , morzy mnie senność — myślał . — Właściwie mówiąc nie spotkała mnie żadna niespodzianka ; wszystko można było z góry przewidzieć , ja nawet wszystko to widziałem … Jakie ona ze mną płaskie rozmowy prowadziła ! … Co ją zajmowało ? … Bale , rauty , koncerta , stroje … Co ona kochała ? … Siebie . Zdawało jej się , że cały świat jest dla niej , a ona po to , ażeby się bawić . Kokietowała … ależ tak , najbezwstydniej kokietowała wszystkich mężczyzn ; ze wszystkimi kobietami walczyła o piękność , hołdy i toalety <MASK> Co robiła ? … Nic . Przyozdabiała salony . Jedyną rzeczą , za pomocą której mogła zdobyć sobie byt materialny , była jej miłość , fałszywy towar ! … A ten Starski … Cóż Starski ? Taki pasożyt jak i ona … Był zaledwie epizodem w jej życiu pełnym doświadczeń . Do niego przecież nie mogę mieć pretensji : znalazł swój swoją . Ani do niej … Tak , to Mesalina przez imaginację ! … Ściskał ją i szukał medalionu , kto chciał , nawet ten Starski , biedak , który z powodu braku zajęcia musiał zostać uwodzicielem …
+Niegdyś wierzyłem , że są <MASK> , na ziemi ,
+Białe anioły z <MASK> jasnemi …
+Piękne anioły ! … jasne skrzydła ! … Pan Molinari , pan Starski <MASK> Bóg wie ilu ich jeszcze … Oto skutki znajomości kobiet z poezji !
+Trzeba było poznawać kobiety nie przez okulary Mickiewiczów , Krasińskich albo Słowackich , ale ze statystyki , która uczy , że <MASK> biały anioł jest w dziesiątej części prostytutką ; no i jeżeli spotkałoby cię rozczarowanie , to choć przyjemne … ”
+W tej chwili rozległ się jakiś ryk : nalewano wody do kotła czy do rezerwuaru . Wokulski przystanął . Zdawało mu się , że w tym przeciągłym i melancholijnym dźwięku słyszy całą orkiestrę wygrywającą inwokację z Roberta Diabła . „ <MASK> , co spoczywacie tu , pod zimnym śmierci głazem … ” Śmiech , płacz , żal , pisk , niesforne okrzyki , wszystko to odzywało się razem , a nad wszystkim unosił się głos potężny , pełen beznadziejnego smutku .
+Byłby przysiągł , że słyszy taką orkiestrę , i znowu uległ halucynacji . Zdawało mu się , że jest na cmentarzu , pośród otwartych grobów , z których <MASK> się wstrętne cienie . Po chwili każdy cień stawał się piękną kobietą , między którymi ostrożnie przesuwała się panna Izabela , wabiąc go ręką i spojrzeniem …
+Ogarnęła go taka trwoga , że <MASK> się , i widma znikły .
+„ Basta ! — pomyślał — <MASK> tu rozum stracę … ”
+I postanowił zapomnieć <MASK> pannie Izabeli .
+Była już druga po północy . W biurze telegrafu paliła się lampa z zielonym daszkiem i <MASK> było pukanie aparatu . Obok dworca przechadzał się jakiś człowiek , który zdjął czapkę .
+— Kiedy jedzie pociąg do Warszawy <MASK> — spytał go Wokulski .
+— O piątej , wielmożny panie — odparł człowiek robiąc ruch , jakby <MASK> pocałować go w rękę . — Ja , wielmożny panie , jestem …
+— Dopiero o piątej ! … — powtórzył Wokulski . <MASK> Koni można … A z Warszawy o której ?
+— Za trzy kwadranse . <MASK> , wielmożny panie …
+— Za trzy kwadranse … — szepnął Wokulski . — Kwadranse … <MASK> … — powtarzał czując , że niedokładnie wymawia literę r .
+Odwrócił się od nieznajomego i wzdłuż plantu poszedł w kierunku Warszawy . <MASK> patrzył za nim , kręcił głową i zniknął w ciemnościach .
+„ Kwadranse … kwadranse … — mruczał Wokulski . — Język mi kołowacieje ? … Jaka dziwna plątanina wypadków ; uczyłem się , ażeby zdobyć pannę Izabelę , a nauczyłem się , aby ją stracić … Albo i Geist . Po to zrobił wielki wynalazek , po to powierzył mi święty depozyt , ażeby pan Starski miał jeden więcej powód <MASK> swoich poszukiwań … Wszystkiego mnie pozbawiła , nawet ostatniej nadziei … Gdyby w tej chwili zapytano mnie : czy ja istotnie znałem Geista ? czym widział jego dziwny metal ? nie umiałbym odpowiedzieć i już sam nie wiem , czy to nie było złudzeniem … Ach , gdybym mógł o niej nie myśleć … Choćby przez kilkanaście minut …
+Otóż nie będę o <MASK> myślał … ”
+Noc była gwiaździsta , pola ciemne , wzdłuż kolei w wielkich odstępach paliły się sygnałowe latarnie . Wokulski idąc rowem potknął się o spory kamień i w jednej chwili stanęły <MASK> przed oczyma ruiny zamku w Zasławiu , kamień , na którym siedziała panna Izabela , i jej łzy . Ale tym razem poza łzami błysnęło spojrzenie pełne fałszu .
+„ Otóż nie będę o niej myślał … Pojadę do Geista , będę pracował od szóstej rano do jedynastej w nocy <MASK> będę musiał uważać na każdą zmianę ciśnienia , temperatury , natężenia prądu … Nie zostanie mi ani jednej chwili … ”
+Zdawało mu się , że ktoś za nim idzie . Odwrócił się , ale nie dojrzał nic <MASK> Natomiast spostrzegł , że lewym okiem widzi gorzej niż prawym , co niewymownie zaczęło go drażnić .
+Chciał wrócić się do ludzi , ale uczuł , że nie zniósłby <MASK> widoku . Już samo nawet myślenie męczyło go , prawie bolało .
+„ Nie wiedziałem , że człowiekowi może <MASK> własna dusza … ” — mruknął .
+„ Ach , gdybym <MASK> nie myśleć … ”
+Daleko na wschodzie zamajaczył blask i ukazał się wąski sierp księżyca oblewając krajobraz niewymownie ponurym światłem . I nagle ukazało się Wokulskiemu nowe widzenie . Był w cichym i pustym lesie ; pnie sosen rosły pochylone w dziwaczny sposób , nie odzywał się żaden <MASK> , wiatr nie poruszał najmniejszej gałązki . Nie było nawet światła , tylko smutny półmrok . Wokulski czuł , że ten mrok , żal i smutek wypływał z jego serca i że to wszystko zakończy się chyba z życiem , jeżeli się zakończy …
+Spomiędzy sosen , gdziekolwiek spojrzał , przeglądały płaty szarego nieba ; każdy zamieniał się w <MASK> szybę wagonu , w której widać było blady obraz panny Izabeli w uścisku Starskiego .
+Wokulski już nie mógł oprzeć się widzeniom : opanowały go , pożarły mu wolę , skrzywiły myśl i zatruły serce . Duch jego stracił wszelką <MASK> : rządziło nim lada wrażenie , odbijające się w tysiącznych , coraz posępniejszych , coraz boleśniejszych formach , jak echa w pustej budowli .
+Znowu potknął się o kamień i ten nie <MASK> fakt obudził w nim straszliwe medytacje .
+Zdawało mu się , że kiedyś , kiedyś on <MASK> był kamieniem , zimnym , ślepym , nieczułym .
+A gdy leżał pyszny w swojej martwocie , której największe ziemskie kataklizmy nie <MASK> ożywić , w nim czy nad nim odezwał się głos zapytujący :
+„ Chcesz zostać <MASK> ? ”
+„ Co to jest człowiek ? <MASK> ” — odparł kamień .
+„ Chcesz widzieć , słyszeć <MASK> czuć ? … ”
+„ Co to jest <MASK> ? … ”
+„ Więc czy chcesz zaznać coś zupełnie nowego ? Czy chcesz istnienia , które <MASK> jednej chwili doświadcza więcej aniżeli wszystkie kamienie w ciągu miliona wieków ? ”
+„ Nie rozumiem — odparł kamień <MASK> ale mogę być wszystkim . ”
+„ A jeżeli — pytał głos nadnaturalny — po <MASK> nowym bycie pozostanie ci wieczny żal ? … ”
+„ Co to jest żal ? <MASK> Mogę być wszystkim . ”
+„ Więc niech się stanie <MASK> ” — odpowiedziano .
+I stał się człowiek . Żył kilkadziesiąt lat , a w ciągu nich tyle pragnął i tyle cierpiał , że martwy świat nie zaznałby tego przez całą wieczność . Goniąc za jednym pragnieniem <MASK> tysiące innych , uciekając przed jednym cierpieniem wpadł w morze cierpień i tyle odczuł , tyle przemyślał , tyle pochłonął sił bezświadomych , że w końcu obudził przeciw sobie całą naturę .
+„ Dosyć ! … — poczęto wołać ze wszystkich stron . <MASK> Dosyć ! … ustąp innym miejsca w tym widowisku … ”
+„ Dosyć ! … dosyć ! … już dosyć ! … — wołały kamienie , drzewa , powietrze <MASK> ziemia i niebo … — Ustąp innym ! … niech i oni poznają ten nowy byt … ”
+Dosyć ! … Więc znowu ma zostać niczym i to w chwili kiedy ów wyższy byt jako ostatnią pamiątkę <MASK> mu tylko rozpacz po tym , co stracił , i żal za tym , czego nie dosięgnął ! …
+„ Ach , gdyby już słońce weszło ! — szepnął Wokulski . — Wracam do Warszawy … zabiorę się do jakiejkolwiek roboty i skończę z tymi głupstwami , które mi rozstrajają <MASK> … Chce Starskiego ? niech ma Starskiego ! … Przegrałem na niej ? … Dobrze ! … Za to wygrałem na innych rzeczach … Wszystkiego nie można posiadać … ”
+Od kilku chwil czuł na <MASK> jakąś gęstą wilgoć .
+„ Krew ? ” — pomyślał . Otarł usta <MASK> przy świetle zapałki zobaczył na chustce pianę .
+„ Wściekam się czy co <MASK> u diabła ? … ”
+Wtem z daleka zobaczył dwa światła , powoli zbliżające się w jego stronę <MASK> za nimi majaczyła ciemna masa , za którą ciągnął gęsty snop iskier .
+„ Pociąg ? … ” — rzekł do siebie , i przywidziało mu się , że jest to ten sam pociąg , którym <MASK> panna Izabela . Znowu zobaczył salonik oświetlony latarnią przysłoniętą niebieskim kamlotem , a w kącie dostrzegł pannę Izabelę w objęciach Starskiego …
+„ Tak kocham … tak kocham … — szepnął <MASK> — I nie mogę zapomnieć ! … ”
+W tej chwili opanowało go cierpienie , na które w ludzkim języku już nie ma nazwiska . Dręczyła go zmęczona myśl , <MASK> uczucie , zdruzgotana wola , całe istnienie … I nagle uczuł już nie pragnienie , ale głód i żądzę śmierci .
+Pociąg z wolna zbliżał się . Wokulski nie zdając sobie sprawy z tego , co robi , upadł na szyny . Drżał , zęby mu szczękały <MASK> schwycił się oburącz podkładów , miał usta pełne piasku … Na drogę padł blask latarń , szyny zaczęły cicho dźwięczeć pod toczącą się lokomotywą …
+„ Boże , bądź miłościw … <MASK> — szepnął i zamknął oczy .
+Nagle uczuł ciepło i gwałtowne szarpnięcie , które strąciło go z szyn … Pociąg przeleciał o kilka cali od głowy obryzgując go parą i gorącym <MASK> . Na chwilę stracił przytomność , a gdy ocknął się , zobaczył jakiegoś człowieka , który siedział mu na piersiach i trzymał za ręce .
+— Co wielmożny pan robi najlepszego ? … — mówił <MASK> . — Kto słyszał takie rzeczy … Przecie Bóg …
+Nie dokończył . Wokulski zepchnął go z siebie , <MASK> za kołnierz i jednym szarpnięciem rzucił na ziemię .
+— Czego chcesz ode mnie , <MASK> podły ! … — zawołał .
+— Panie … wielmożny panie <MASK> ja przecie jestem Wysocki …
+— Wysocki ? … Wysocki ? … — powtórzył <MASK> . — Kłamiesz , Wysocki jest w Warszawie …
+— Ale ja jego brat , dróżnik . Przecie mi wielmożny pan sam miejsce tu wyrobił jeszcze w przeszłym roku , po Wielkanocy <MASK> I gdzieżbym ja mógł patrzeć na takie nieszczęście pana ? … Zresztą , panie , na kolei nie wolno włazić pod maszynę …
+Wokulski zamyślił się <MASK> puścił go .
+„ Wszystko zwraca się przeciw mnie , <MASK> zrobiłem dobrego ” — szepnął .
+Był bardzo zmęczony , więc usiadł na ziemi , obok dzikiej gruszki , co w tym miejscu rosła , nie większa od <MASK> . W tym czasie wiał wiatr i poruszał listkami drzewa wywołując szelesty , które nie wiadomo skąd przypomniały Wokulskiemu dawne lata .
+„ Gdzie moje szczęście ! <MASK> ” — pomyślał .
+Uczuł ściskanie w piersiach , które stopniowo doszło do gardła . Chciał odetchnąć , lecz nie <MASK> ; myślał , że się dusi , i objął rękoma drzewko , które wciąż szeleściło .
+„ Umieram ! … <MASK> — zawołał .
+Zdawało mu się , że go krew zalewa , że mu pękają <MASK> , wił się z bólu i nagle zaniósł się od płaczu .
+„ Boże miłosierny … Boże miłosierny ! <MASK> ” — powtarzał wśród łkań .
+Dróżnik przypełznął do niego i ostrożnie <MASK> mu rękę pod głowę .
+— Płacz , wielmożny panie ! … — mówił nachylając się nad nim . — Płacz , wielmożny panie , i wzywaj boskiego imienia … Nie będziesz go wzywał nadaremnie … „ Kto się w opiekę poda Panu swemu , a całym sercem szczerze ufa jemu , <MASK> rzec może , mam obrońcę Boga , nie spadnie na mnie żadna straszna trwoga … Ciebie on z sideł zdradzieckich wyzuje … ” Co tam , wielmożny panie , dostatki , co największe skarby ! … Wszystko człowieka zawodzi , tylko jeden Bóg nie zawiedzie …
+Wokulski przytulił twarz do ziemi . Zdawało mu się , że z każdą łzą spada mu z serca jakiś ból , jakiś zawód i rozpacz . Wykolejona myśl poczęła układać się do równowagi . Już <MASK> sobie sprawę z tego , co robił , i już zrozumiał , że w chwili nieszczęścia , kiedy go wszystko zdradziło , jeszcze pozostała mu wierną — ziemia , prosty człowiek i Bóg …
+Powoli uspokajał się , łkania coraz rzadziej rozdzierały mu piersi <MASK> uczuł niemoc w całym ciele i twardo zasnął .
+Świtało , kiedy się obudził ; usiadł , przetarł oczy <MASK> zobaczył obok siebie Wysockiego i wszystko sobie przypomniał .
+— Długo spałem <MASK> — zapytał .
+— Może kwadrans … może <MASK> godziny — odparł dróżnik .
+Wokulski wyjął pugilares , wydobył kilka <MASK> i podając je Wysockiemu rzekł :
+— Uważasz … Wczoraj byłem pijany … Nie mówże nic i nikomu <MASK> co się tu stało . A oto masz … dla dzieci …
+Dróżnik pocałował go <MASK> nogi .
+— Myślałem — rzekł — że <MASK> pan stracił wszystko i dlatego …
+— Masz rację ! — odparł w zamyśleniu Wokulski — straciłem wszystko … oprócz <MASK> . Nie zapomnę o tobie , chociaż … Wolałbym już nie żyć .
+— Ja też zaraz mówiłem , że taki pan nie szukałby nieszczęścia , choćby stracił wszystkie pieniądze . Zrobiła to <MASK> ludzka … Ale i na nią przyjdzie koniec . Bóg nierychliwy , ale sprawiedliwy , przekona się pan …
+Wokulski podniósł się z ziemi i zaczął iść <MASK> stacji . Nagle zwrócił się do Wysockiego .
+— Jak będziesz w Warszawie — rzekł — wstąp do mnie <MASK> Ale ani słowa o tym , co się tu stało …
+— Tak mi Boże dopomóż , że nie <MASK> — odparł Wysocki i zdjął czapkę .
+— A na drugi raz … — dodał Wokulski kładąc mu rękę na ramieniu — na drugi raz … Gdybyś spotkał takiego człowieka … rozumiesz <MASK> … gdybyś spotkał , nie ratuj go … Kiedy kto chce dobrowolnie stanąć ze swoją krzywdą przed boskim sądem , nie zatrzymuj go …
+XV . <MASK> starego subiekta
+Sytuacja polityczna zarysowuje się coraz wyraźniej . Mamy już dwie koalicje . Z jednej strony Rosja z Turcją , z drugiej strony Niemcy , Austria i Anglia <MASK> A jeżeli tak jest , więc znaczy , że lada chwilę może wybuchnąć wojna , w której zostaną rozstrzygnięte bardzo , ale to bardzo ważne sprawy .
+Czy tylko będzie wojna ? bo my zawsze lubimy się łudzić . Otóż będzie , tym razem niezawodnie . Mówił mi Lisiecki , że ja co <MASK> zapowiadałem wojnę i nigdy się nie sprawdziło . Głupi on , uczciwszy uszy … Co innego było w tamtych latach , a co innego dziś .
+Czytam na przykład w gazetach , że Garibaldi agituje we Włoszech przeciw Austrii . Dlaczegóż on agituje ? … Bo spodziewa się wielkiej wojny . I <MASK> na tym koniec , gdyż w kilka dni później słyszę , że jenerał Türr na wszystkie świętości zaklina Garibaldiego ażeby nie robił kłopotu Włochom …
+Co to znaczy ? … To znaczy , przetłomaczone na ludzki język , że : „ wy , Włosi , nie ruszajcie się , <MASK> i bez tego Austria da wam Triest , jeśli wygra . Gdyby zaś z waszej winy przegrała , nie dostaniecie nic … ”
+To są ważne zapowiedzi te agitacje Józia Garibaldiego i uspakajania Türra . Józio agituje , <MASK> widzi wojnę na długość ręki , a Türr uspakaja , bo widzi dalsze interesa .
+Ale czy zaraz wybuchnie wojna ? w końcu czerwca czy w lipcu ? … Tak by myślał <MASK> polityk , ale nie ja . Niemcy bowiem nie rozpoczęłyby wojny nie zabezpieczywszy się od Francji .
+Jakże się zaś zabezpieczą ? … Szprot mówi , że na to nie ma sposobu , ale ja widzę , że <MASK> , i jeszcze bardzo prosty . O , Bismarck to sprytny ptaszek , zaczynam się do niego przekonywać ! …
+Bo i po co Niemcy i Austria wciągnęły do związku Anglię ? … Rozumie się po to , <MASK> mieć plaster na Francję i ją namówić do przymierza . Zrobi się to w następujący sposób :
+W wojsku angielskim służy młody Napoleonek , Lulu , i bije się z Zulusami w Afryce jak jego dziadek <MASK> Napoleon Wielki . Kiedy zaś Anglicy skończą wojnę , mianują Napoleonka jenerałem i powiedzą do Francuzów te słowa :
+— Moi kochani ! Macie tu Bonapartego , który wojował w Afryce i okrył się tam nieśmiertelną chwałą jak jego dziad . Zróbcie go więc waszym cesarzem jak dziada , a my za to <MASK> u Niemców Alzację i Lotaryngię . Zapłacicie im kilka miliardów , no , ale to lepsze aniżeli przeprowadzić nową wojnę , która będzie kosztowała z dziesięć miliardów i jest dla was wątpliwa …
+Francuzi , naturalnie , zrobią Lulu cesarzem , odbiorą swoją ziemię , zapłacą , wejdą <MASK> przymierze z Niemcami , a wtedy Bismarck mając tyle pieniędzy pokaże swoją sztukę ! …
+O , Bismarck mądra ryba i jeżeli kto , to tylko on może taki plan przeprowadzić . Ja już od dawna czułem , że to frant szpakami karmiony , i miałem do niego słabość , chociaż się z nią taiłem … <MASK> , panie , ziółko ! … Jest on ożeniony z Puttkamerówną ; wiadomo zaś , że Puttkamerowie są spokrewnieni z Mickiewiczem . Przy tym podobno pasjami lubi Polaków , a nawet synowi następcy tronu niemieckiego radził uczyć się po polsku …
+No , jeżeli w tym roku nie będzie wojny … Dopieroż to Lisieckiemu powiem bajkę o kpie ! On , biedak , myśli , że <MASK> mądrość polega na tym , ażeby w nic nie wierzyć . Głupstwo ! … Polityka polega na kombinacjach , które wynikają z porządku rzeczy .
+A więc niech żyje Napoleon IV ! … Bo chociaż dzisiaj nikt o nim nie myśli , ja przecie jestem pewny , że w tym rozgardiaszu on główną odegra rolę . A jeżeli potrafi się wziąć do rzeczy , to nie tylko odzyska Alzację i Lotaryngię darmo , ale jeszcze granice Francji może posunąć do Renu na całej <MASK> . Byle Bismarck nie spostrzegł się za wcześnie i nie zmiarkował , że posługiwać się Bonapartym znaczy to samo , co lwa zaprzęgać do taczek . Zdaje mi się nawet , że w tej jednej kwestii Bismarck przerachuje się . I powiem prawdę , że nie będę go żałował , bo nigdy nie miałem do niego zaufania .
+Jakoś z moim zdrowiem nie jest dobrze . Nie powiem , ażeby mi coś dolegało , ale ot <MASK> … Chodzić wiele nie mogę , apetyt straciłem , nawet nie bardzo chce mi się pisać .
+W sklepie prawie nie mam zajęcia , już tam bowiem rządzi Szlangbaum , a ja — tylko na przyprzążkę załatwiam interesa Stacha . Przed październikiem ma nas Szlangbaum spłacić zupełnie . Biedy nie zaznam , <MASK> poczciwy Stach zapewnił mi półtora tysiąca rubli dożywotniej pensji ; ale jak sobie człowiek pomyśli , że niedługo już nic nie będzie znaczył w sklepie , do niczego nie będzie miał już prawa …
+Nie warto żyć … Gdyby nie Stach i nie Napoleonek , to czasem jest mi tak ciężko na świecie , że zrobiłbym sobie co … Kto wie , stary kolego Katz , czy nie najmądrzej postąpiłeś <MASK> Nie masz wprawdzie żadnych nadziei , ale też i nie boisz się zawodów … Nie twierdzę , ażebym się ich lękał , bo przecie ani Wokulski , ani Bonaparte … Ale zawsze … tak coś …
+Jaki ja jestem zmęczony ; już nawet ciężko mi pisać . Tak bym gdzie pojechał … Mój Boże , dwadzieścia lat nie wyjrzałem za warszawskie rogatki ! … A tak mi czasami tęskno , ażeby jeszcze choć raz przed śmiercią spojrzeć na Węgry <MASK> Może na dawnych polach bitew znalazłbym bodaj kości kamratów … Ej , Katz , ej , Katz ! … pamiętasz ty ten dym , ten świst , te sygnały ? … Jaka wtedy była zielona trawa i jak świeciło nam słońce ? …
+Nic nie pomoże , muszę wybrać się w podróż , spojrzeć na góry i lasy , wykąpać się w słońcu i w powietrzu szerokich równin <MASK> zacząć nowe życie . Może nawet wyniosę się gdzie na prowincję , w sąsiedztwo pani Stawskiej , bo i cóż więcej pozostaje emerytowi ? …
+Ten Szlangbaum dziwny człowiek ; anibym myślał znając go biedakiem , że on tak potrafi zadzierać nosa . Już widzę , zapoznał się przez Maruszewicza z baronami , <MASK> baronów z hrabiami , a tylko jeszcze nie może dostać się do księcia , który z Żydami jest bardzo grzeczny , ale i bardzo z daleka .
+I kiedy tak Szlangbaum zadziera nosa , w mieście na Żydów krzyk . Ile razy wstąpię na piwo , zawsze ktoś napada mnie i wymyśla , że Stach sprzedał sklep Żydom . Radca narzeka <MASK> że Żydzi zabierają mu trzecią część emerytury ; Szprot utyskuje , że Żydzi popsuli mu interesa ; Lisiecki płacze , że mu Szlangbaum wymówił miejsce od świętego Jana , a Klejn milczy .
+Już i w gazetach zaczynają pisać przeciw Żydom , ale co dziwniejsze , że <MASK> doktór Szuman , choć sam starozakonny , miał raz ze mną taką rozmowę :
+— Zobaczysz pan , że przed upływem <MASK> lat z Żydami będzie jakaś awantura .
+— Za pozwoleniem — mówię — przecie <MASK> doktór niedawno chwaliłeś ich ! …
+— Chwaliłem , bo to genialna rasa , ale podłe charaktery . Wyobraź pan <MASK> , że Szlangbaumy , stary i młody , mnie chcieli okpić , mnie …
+„ Aha ! — myślę sobie — zaczynasz się <MASK> nawracać , kiedy cię połaskotali za kieszeń … ”
+I mówiąc prawdę , do <MASK> straciłem serce dla Szumana .
+A co oni wygadują na Wokulskiego ! … Marzyciel , idealista , <MASK> … Może za to , że nigdy nie zrobił świństwa .
+Kiedy Klejnowi opowiedziałem moją rozmowę z <MASK> , nasz mizerny kolega odparł :
+— On mówi , że dopiero za kilka lat będzie awantura <MASK> Żydami ? … Uspokój go pan , będzie wcześniej …
+— Rany Chrystusowe ! — mówię <MASK> dlaczego ma być ? …
+— Bo * my * dobrze ich znamy , choć się i do * nas * umizgają … — odpowiedział Klejn . <MASK> To migdały ! ale przerachowali się … * My * wiemy , do czego oni są zdolni , gdyby mieli siłę .
+Uważałem Klejna za człowieka bardzo postępowego , może nawet zanadto postępowego , ale teraz myślę , że to <MASK> wielki zacofaniec . Zresztą , co znaczą owe : * my * — * nas * ? …
+I to ma być wiek , który nastąpił po XVIII , po tym XVIII wieku , co napisał na swoich sztandarach : wolność , <MASK> , braterstwo ? … Za cóż ja się , u diabła , biłem z Austriakami ? … Za co ginęli moi kamraci ? …
+Facecje ! przywidzenia ! wszystko <MASK> odrobi cesarz Napoleon IV .
+Wówczas i Szlangbaum przestanie być arogantem , i Szuman przestanie chełpić <MASK> swoim żydostwem , i Klejn nie będzie im groził .
+A niedalekie to czasy , <MASK> nawet Stach Wokulski …
+Ach , jaki ja jestem <MASK> … Muszę gdzieś wyjechać .
+Nie jestem przecie taki stary , ażebym miał myśleć o śmierci ; ale , mój Boże , kiedy z <MASK> wyjmą rybę , choćby najmłodszą i najzdrowszą , musi zdychać , gdyż nie ma właściwego sobie żywiołu …
+Bodaj czy ja nie stałem się taką rybą wyciąganą z wody ; w sklepie już rozpanoszył się Szlangbaum i <MASK> zamanifestować swoją władzę , wypędził szwajcara i inkasenta za to tylko , że nie okazywali mu dosyć szacunku .
+Kiedy prosiłem za biedakami <MASK> odparł z gniewem :
+— Patrz pan , jak oni mnie traktują , a jak Wokulskiego ! … Jemu nie kłaniali się tak nisko <MASK> ale w każdym ruchu , w każdym spojrzeniu było widać , że by za nim poszli w ogień …
+— Więc i pan , panie Szlangbaumie , chcesz , <MASK> za tobą szli w ogień ? — spytałem .
+— Naturalnie . Przecie jedzą mój chleb , mają <MASK> mnie zarobki ! ja im płacę pensję …
+Myślałem , że Lisiecki , który posiniał słuchając tych bredni , <MASK> go w ucho . Pohamował się jednak i tylko spytał :
+— A czy wiesz pan , dlaczego <MASK> za Wokulskim poszlibyśmy w ogień ? …
+— Bo on ma więcej <MASK> — odparł Szlangbaum .
+— Nie , panie . Bo on ma to , czego pan nie <MASK> i mieć nie będziesz — rzekł Lisiecki bijąc się w piersi .
+Szlangbaum zaczerwienił się <MASK> upiór .
+— Co to jest ? … — zawołał . — Czego ja nie mam ? <MASK> My nie możemy razem pracować , panie Lisiecki … pan obrażasz moje obrządki religijne …
+Schwyciłem Lisieckiego za rękę i odciągnąłem za szafy . Śmieli się wszyscy panowie z tej obrazy <MASK> … Tylko Zięba ( on jeden zostaje przy sklepie ) zaperzył się i zawołał :
+— Pryncypał ma rację … nie można drwić z wyznania , bo wyznanie to święta rzecz <MASK> … Gdzież wolność sumienia ? … gdzie postęp ? … cywilizacja ? … emancypacja ? …
+— Lizus bestia — mruknął Klejn , <MASK> potem rzekł mi do ucha :
+— Czy nie ma Szuman racji , że oni muszą się doczekać awantury ? … Widziałeś <MASK> pan , jaki był , kiedy do nas nastał , a jaki jest dzisiaj ? …
+Naturalnie , że zgromiłem Klejna , bo i co on ma za prawo straszyć swoich współobywateli awanturami <MASK> Nie mogę jednak ukryć przed sobą , że Szlangbaum mocno zmienił się w ciągu roku .
+Dawniej był potulny , dziś arogant i pogardliwy ; dawniej milczał , kiedy go krzywdzono , dziś sam rozbija się bez powodu . Dawniej mianował się Polakiem , dziś <MASK> się ze swego żydostwa . Dawniej nawet wierzył w szlachetność i bezinteresowność , a teraz mówi tylko o swoich pieniądzach i stosunkach . Może być źle ! …
+Za to wobec gości jest uniżony , a hrabiom , a nawet baronom właziłby pod podeszwy . Ale wobec swoich podwładnych istny hipopotam : ciągle parska i <MASK> ludzi po nogach . To nawet nie jest pięknie … Swoją drogą radca , Szprot , Klejn i Lisiecki nie mają racji grozić mu jakimiś awanturami .
+Cóż więc ja dziś znaczę w sklepie przy takim smoku ? Gdy chcę zrobić rachunek , on zagląda mi przez ramię ; wydam jaką dyspozycję , on ją zaraz głośno powtarza . Ze sklepu usuwa mnie <MASK> bardziej , przy znajomych gościach ciągle mówi : „ Mój przyjaciel Wokulski … mój znajomy baron Krzeszowski … mój subiekt Rzecki … ” Gdy zaś jesteśmy sami , nazywa mnie „ kochanym Rzesiem ” …
+Parę razy w najdelikatniejszy sposób dałem mu do zrozumienia , że te pieszczotliwe nazwiska nie robią mi przyjemności . Ale on , biedak , nawet nie <MASK> się na tym ; ja zaś mam zwyczaj długo czekać , nim komu nawymyślam . Lisiecki robi to z miejsca , więc Szlangbaum szanuje go .
+Swoją drogą Szuman miał rację mówiąc wtedy , że my , z dziada pradziada , myślimy : jak trwonić pieniądze ? a oni : jakby je <MASK> ? Pod tym względem byliby już dziś pierwszymi na świecie , gdyby ludzka wartość zasadzała się tylko na pieniądzach . Ale co mi tam ! …
+Ponieważ w sklepie nie mam wiele zajęcia , więc coraz częściej myślę o podróży do Węgier <MASK> Przez dwadzieścia lat nie widzieć ani zboża , ani lasu … To strach ! …
+Zacząłem się już starać o paszport ; myślałem , że mi zejdzie z miesiąc . Tymczasem wziął się do tego <MASK> i paf ! … traf ! … wyrobił mi paszport w ciągu czterech dni . Ażem się przestraszył …
+Nie ma co , trzeba wyjechać choćby na kilka tygodni . Zdawało się , że przygotowania do wyjazdu zabiorą mi trochę czasu … Gdzie tam ! <MASK> Znowu wmieszał się Wirski , jednego dnia kupił mi podróżny kufer , drugiego dnia spakował mi rzeczy i mówi : „ Jedź ! … ”
+Ażem się rozgniewał . Czego oni , u diabła , chcą mnie się pozbyć ? … Kazałem im na złość rozpakować rzeczy i <MASK> nakryć dywanem , bo mnie to już drażni . Ale swoją drogą , tak bym gdzieś pojechał … tak bym jechał …
+Muszę jednak pierwej trochę sił nabrać . Wciąż brak mi apetytu , chudnę , źle sypiam , choć <MASK> cały dzień jestem senny ; miewam jakieś zawroty , bicia serca … Ech ! wszystko to przejdzie …
+Klejn także zaczyna się zaniedbywać . Spóźnia się do sklepu , znosi jakieś książeczki , chodzi na sesje nie wiadomo z kim ? … Ale <MASK> najgorsze , że z sumy przeznaczonej mu przez Wokulskiego wziął już tysiąc rubli i wydał w ciągu jednego dnia . Na co ? …
+Pomimo to wszystko dobry chłopak ! A najlepszą miarą jego poczciwości jest fakt , że nawet baronowa Krzeszowska nie wyrzuciła <MASK> ze swego domu , gdzie po dawnemu mieszka na trzecim piętrze , zawsze cichutki , nikomu nie mącąc wody .
+Gdyby tylko wydobył się z tych niepotrzebnych stosunków ; bo z <MASK> może nie być awantury , ale z nim ! …
+Niech go tam Pan <MASK> oświeca i chroni .
+Zabawną historię i pouczającą opowiedział mi Klejn . Uśmiałem się do łez , <MASK> zarazem przybył mi jeden więcej dowód sprawiedliwości boskiej nawet w drobiazgowych rzeczach .
+„ Krótki jest triumf bezbożników ” — mówi , zdaje mi się , Pismo święte czy może jaki ojciec Kościoła <MASK> Ktokolwiek zresztą powiedział , jest niezawodnym , że zdanie to sprawdziło się i na baronowej , i na Maruszewiczu .
+Wiadomo , że baronowa raz pozbywszy się Maleskiego i Patkiewicza zapowiedziała stróżowi , ażeby pod żadnym pozorem nie wynajmował mieszkania na trzecim piętrze <MASK> , choćby miało stać pustką . Rzeczywiście , pokój studencki przez parę miesięcy był nie zajęty , ale pani miała przynajmniej satysfakcję .
+Tymczasem wrócił do niej mąż , baron , i naturalnie objął zarząd kamienicy . A ponieważ baron ciągle potrzebuje pieniędzy , <MASK> mocno korcił go i ów pusty pokój , i zakaz baronowej , który zmniejszał dochody o sto dwadzieścia rubli rocznie .
+Nade wszystko jednak buntował go Maruszewicz ( już się pogodzili ! <MASK> ) , który znowu ciągle od Krzeszowskiego pożycza pieniędzy .
+— Co baron — mówił mu nieraz — masz sprawdzać , czy kandydat na lokatora jest czy nie jest studentem ? Na co ten kłopot <MASK> Byle nie przyszedł w mundurze , to już nie student ; a jak z góry za miesiąc zapłaci , to brać , i kwita .
+Baron mocno wziął do serca te rady ; nakazał nawet stróżowi , ażeby gdy trafi się lokator , nie pytając przysłał go na górę . <MASK> , rozumie się , powiedział o tym swej żonie , a żona Klejnowi , któremu znowu chciało się mieć sąsiadów najlepiej odpowiadających jego gustowi .
+Więc w parę dni po owej dyspozycji zjawia się u barona jakiś elegant z dziwną fizjognomią , a jeszcze <MASK> ubrany : jego spodnie nie pasowały do kamizelki , kamizelka do surduta , a krawat do wszystkiego .
+— W domu pana barona jest kawalerski pokój do <MASK> — mówił elegant — za dziesięć rubli miesięcznie ?
+— A tak — mówi baron <MASK> może go pan obejrzy .
+— O , to zbyteczne ! Jestem pewny , że pan <MASK> nie wynajmowałby złego mieszkania . Czy mogę dać zadatek ?
+— Proszę — odpowiada baron . — A ponieważ pan ufasz mi <MASK> słowo , więc i ja nie będę żądał bliższych informacyj …
+— O , jeżeli <MASK> baron życzy sobie …
+— Między ludźmi dobrze wychowanymi wystarcza wzajemne zaufanie — odparł baron . — Mam więc nadzieję , że ani <MASK> , ani moja żona , a nade wszystko moja żona nie będzie miała powodu skarżyć się na panów …
+Młody człowiek gorąco ścisnął <MASK> za rękę .
+— Daję panu słowo — rzekł — że nigdy nie <MASK> przykrości pańskiej żonie , która może niesłusznie uprzedziła się …
+— Dość ! dość ! … panie — <MASK> baron . Wziął zadatek i wydał kwit .
+Po wyjściu młodzieńca wezwał <MASK> siebie Maruszewicza .
+— Nie wiem — rzekł strapiony baron — czy nie palnąłem głupstwa … bo lokatora już mam , ale sądząc <MASK> opisu obawiam się , czy nie będzie nim jeden z tych młodych ludzi , których właśnie wypędziła moja żona …
+— Wszystko jedno ! — odparł <MASK> — byle z góry płacili .
+Na drugi dzień z rana wprowadzili się do pokoiku trzej młodzi ludzie , ale tak cicho , że nikt ich nawet nie widział . <MASK> nawet nie uważał , że wieczorami sesjonują z Klejnem . Zaś w kilka dni później wpadł do barona mocno zirytowany Maruszewicz wołając :
+— A wie baron , że to istotnie są ci <MASK> , których wyrzuciła baronowa . Maleski , Patkiewicz …
+— Wszystko jedno — odpowiada baron . — <MASK> mojej nie dokuczają , więc byle płacili …
+— Ale mnie dokuczają ! — wybuchnął Maruszewicz . — Jeżeli okno otworzę , jeden z nich strzela do mnie grochem przez świstułę , co wcale nie jest przyjemne . Gdy się zaś zejdzie u mnie parę <MASK> albo któraś z dam ( dodał ciszej ) , bębnią mi grochem w okna tak , że wysiedzieć nie można … To mi przeszkadza … to mnie kompromituje . Ja pójdę na skargę do cyrkułu ! …
+Baron naturalnie opowiedział o tym swoim lokatorom prosząc ich , aby nie strzelali do okien Maruszewicza . Ci przestali strzelać , ale za to , <MASK> Maruszewicz przyjmuje u siebie jaką damę , co trafia mu się dosyć często , zaraz jeden z chłopaków wychyla się przez okno i wrzeszczy :
+— Stróżu ! stróżu ! … a nie wiecie <MASK> jaka to pani poszła do pana Maruszewicza ?
+Naturalnie , stróż nie wie nawet , czy jaka poszła , <MASK> po podobnym zapytaniu dowiaduje się o tym cała kamienica .
+Maruszewicz jest wściekły na nich , tym <MASK> że baron na jego skargi odpowiada :
+— Sam mi radziłeś , <MASK> nie trzymał pustego lokalu …
+I baronowa spokorniała , bo z jednej strony <MASK> się męża , a z drugiej studentów .
+Takim sposobem baronowa za swoją złość i mściwość , a Maruszewicz za intrygi , z jednej <MASK> tej samej ręki ponoszą karę ; uczciwy zaś Klejn ma towarzystwo , jakiego pragnął .
+O , jest sprawiedliwość <MASK> świecie ! …
+Ten Maruszewicz , dalibóg <MASK> jest bezwstydny !
+Przyleciał dziś do Szlangbauma <MASK> skargą na Klejna .
+— Panie — mówił — jeden z pańskich oficjalistów , który <MASK> w domu baronowej Krzeszowskiej , po prostu kompromituje mnie …
+— Jak on pana kompromituje ? <MASK> zapytał Szlangbaum otwierając oczy .
+— On bywa u tych studentów , których okno wychodzi na podwórze . A oni , panie , zaglądają w moje okna <MASK> strzelają do mnie grochem , a jeżeli zbierze się kilka osób , wrzeszczą , że u mnie jest szulernia ! …
+— Pan Klejn już nie będzie u mnie służył od lipca — odparł Szlangbaum . <MASK> Więc niech pan rozmówi się z panem Rzeckim , oni znają się dawniej .
+Maruszewicz z kolei wpadł na mnie i znowu opowiedział historię studentów <MASK> którzy nazywają go szulerem albo kompromitują damy bywające u niego .
+„ Porządne damy ! ” — <MASK> , głośno zaś odparłem :
+— Pan Klejn cały dzień siedzi w sklepie <MASK> więc nie może odpowiadać za swoich sąsiadów .
+— Tak , ale pan Klejn ma z nimi jakieś konszachty , namówił ich , <MASK> znowu sprowadzili się do kamienicy , bywa u nich , przyjmuje ich u siebie .
+— Młody chłopak — odparłem <MASK> woli przestawać z młodymi .
+— Ale ja z tego powodu nie chcę cierpieć ! <MASK> Niech więc ich uspokoi albo … wszystkim wytoczę proces .
+Dzika pretensja , ażeby Klejn uspakajał studentów , a może jednał u nich sympatię dla Maruszewicza ! Swoją drogą , ostrzegłem Klejna <MASK> dodałen , że byłby to bardzo przykry wypadek , gdyby on , subiekt Wokulskiego , miał proces o jakieś studenckie awantury .
+Klejn wysłuchał i <MASK> ramionami .
+— Co mnie to obchodzi ! — odparł . — Ja może powiesiłbym takiego nicponia , ale mu <MASK> okna grochu nie rzucam i nie nazywam go szulerem . Co mnie do jego szulerki ? …
+Ma rację ! Toteż nie <MASK> się ani słowa więcej .
+Trzeba jechać … trzeba jechać ! … Żeby tylko Klejn nie wdeptał się w jakie głupstwo . <MASK> , co to za dzieciaki : chcieliby świat przebudować , a jednocześnie robią tak płaskie figle .
+Albo jestem w grubym błędzie , albo <MASK> się w przededniu nadzwyczajnych wypadków .
+W maju jednego dnia pojechał Wokulski z panną Łęcką i z panem Łęckim do Krakowa i <MASK> mi zapowiedział , że nie wie , kiedy wróci , może dopiero za miesiąc .
+Tymczasem wrócił nie za miesiąc , ale na drugi dzień , taki sponiewierany , że litość <MASK> patrzeć na niego . Okropność , co się zrobiło z tym człowiekiem przez jedną dobę !
+Kiedym go pytał : co się stało ? dlaczego wrócił ? z początku wahał się , a potem powiedział , że otrzymał telegram <MASK> Suzina i że pojedzie do Moskwy . Lecz znowu po upływie doby rozmyślił się i oświadczył , że do Moskwy nie pojedzie .
+— A jeżeli to ważny <MASK> ? … — spytałem .
+— Pal diabli interesa ! <MASK> mruknął i machnął ręką .
+Teraz po całych dniach nie wychodzi z domu i po większej części leży . Byłem u niego <MASK> ale przyjął mnie rozdrażniony ; od lokaja zaś dowiedziałem się , że nikogo nie każe przyjmować .
+Posłałem mu Szumana , ale Stach i z Szumanem nie chciał gadać , tylko powiedział mu , że nie potrzebuje doktorów . Szumanowi <MASK> jednak nie wystarczyło ; a że jest trochę wścibski , więc zaczął śledztwo na własną rękę i dowiedział się dziwacznych rzeczy .
+Mówił , że Wokulski wysiadł z pociągu około północy w Skierniewicach , udając , że otrzymał telegram , że potem zniknął sprzed stacji i <MASK> dopiero nad ranem powalany ziemią i jakby pijany . Na stacji myślą , że on naprawdę podchmielił sobie i zasnął gdzieś w polu .
+Wyjaśnienie to nie trafiło do przekonania ani mnie , ani Szumanowi . Doktór twierdzi , że Stach musiał zerwać z <MASK> Łęcką i może nawet próbował jakiej niedorzeczności … Ale ja myślę , że on naprawdę miał telegram od Suzina .
+W każdym razie trzeba jechać , dla zdrowia . Jeszcze nie <MASK> inwalidem i dla chwilowego osłabienia nie mogę się wyrzekać przyszłości .
+Jest tu Mraczewski i mieszka u mnie . Wygląda chłopak jak bernardyński prowincjał , zmężniał <MASK> opalił się , utył . A ile on świata obleciał przez parę ostatnich miesięcy …
+Był w Paryżu , potem w Lyonie ; z Lyonu wpadł pod Częstochowę do pani Stawskiej i z nią przyjechał do Warszawy . Potem odwiózł ją pod Częstochowę , siedział z tydzień i <MASK> pomógł jej do urządzenia sklepu . Następnie poleciał aż do Moskwy , stamtąd znowu wrócił pod Częstochowę , do pani Stawskiej , znowu u niej siedział trochę i obecnie jest u mnie .
+Mraczewski twierdzi , że Suzin wcale nie telegrafował do Wokulskiego , a przy tym jest pewny , że Wokulski zerwał z panną Łęcką . Musiał nawet coś <MASK> pani Stawskiej , gdyż ten anioł , nie kobieta , będąc przed paroma tygodniami w Warszawie raczyła mnie odwiedzić i mocno wypytywała się o Stacha .
+„ A czy zdrów ? … a czy bardzo zmieniony i smutny ? <MASK> a czy już nigdy nie wydobędzie się ze swej rozpaczy ? … ”
+Z jakiej rozpaczy ? … Gdyby nawet zerwał z panną Łęcką , to jeszcze , dzięki Bogu <MASK> nie brak kobiet i jeżeli Stach zechce , może się ożenić choćby z panią Stawską .
+Złote , diamentowe kobiecisko , jak ona go kochała i kto wie , czy teraz nie kocha ? … Dalibóg , śmiałbym się , żeby Stach powrócił do niej . Taka <MASK> , taka szlachetna , tyle w niej poświęcenia … Jeżeli jest ład na świecie ( o czym niekiedy wątpię ) , to Wokulski powinien by się ożenić ze Stawską .
+Ale musi się spieszyć , bo jeżeli się nie <MASK> , naprawdę zaczyna o niej myśleć Mraczewski .
+— Panie ! — mówi nieraz do mnie załamując ręce . — Panie , co to za kobieta <MASK> co to za kobieta … Gdyby nie ten nieszczęsny jej mąż , już bym się jej oświadczył .
+— A przyjęłaby cię <MASK> — pytam .
+— Otóż nie <MASK> — westchnął .
+Padł na krzesło , aż <MASK> , i mówił :
+— Kiedy ją spotkałem pierwszy raz po jej wyjeździe z Warszawy <MASK> jakby we mnie piorun trzasł , tak mi się podobała …
+— No , ona i <MASK> robiła na tobie wrażenie .
+— Ale nie takie . Po przyjechaniu z Paryża do Częstochowy byłem rozmarzony , a ona taka blada , z takimi smutnymi oczyma , że zaraz pomyślałem : nuż mi się uda ? … i dalejże w umizgi . Tymczasem ona po pierwszych słowach odpycha mnie , a gdym upadł przed nią na kolana i przysiągłem , że ją kocham … <MASK> się ! … Ach , panie Ignacy , te łzy … Zupełnie straciłem głowę , zupełnie … Gdyby raz tego jej męża diabli wzięli albo gdybym miał pieniądze na rozwód … Panie Ignacy ! … po tygodniu życia z tą kobietą albo umarłbym , albo jeździłbym wózkiem … Tak , panie … Dziś dopiero czuję , jak ją kocham .
+— A gdyby ona kochała się <MASK> innym ? — pytam .
+— W kim ? … Może w Wokulskim ? … Cha ! cha ! … Kto w tym mruku może się kochać ? … Kobiecie potrzeba okazywać uczucie , namiętność , mówić jej o miłości , ściskać za ręce , a jeżeli można , to i … A czy ten <MASK> potrafiłby coś podobnego ? … Wystawał do panny Izabeli jak wyżeł do kaczki , bo mu się zdawało , że wejdzie w stosunki z arystokracją i że panna ma posag . Ale gdy poznał stan rzeczy , uciekł ze Skierniewic . O panie , z kobietami tak nie można …
+Wyznaję , że nie podobają mi się zapały Mraczewskiego . Jak zacznie padać do nóg , skomleć , płakać , to w końcu zawróci <MASK> pani Stawskiej . A Wokulski może tego żałować , bo , na mój honor oficerski , była to jedyna kobieta dla niego .
+Ale zaczekajmy , a tymczasem <MASK> … jedźmy ! …
+Brr ! … Otóż i pojechałem … Kupiłem bilet do Krakowa , na Dworcu <MASK> siadłem do wagonu i kiedy już było po trzecim dzwonku , wyskoczyłem …
+Nie mogę ani na chwilę rozstać się z Warszawą i <MASK> sklepem … Żyć bym bez nich nie potrafił …
+Rzeczy odebrałem z kolei dopiero na drugi <MASK> , gdyż zajechały aż do Piotrkowa .
+Jeżeli wszystkie moje plany spełnią się <MASK> taki sposób , to winszuję …
+XVI . <MASK> w letargu
+Leżąc albo siedząc w swoim pokoju Wokulski machinalnie przypominał sobie <MASK> w jaki sposób ze Skierniewic powrócił do Warszawy .
+Około piątej rano kupił na dworcu bilet pierwszej klasy , nie był jednak pewny , czy takiego żądał , czy dano mu go bez żądania . Następnie wsiadł do przedziału drugiej klasy i zastał tam księdza , który przez cały czas podróży wyglądał oknem , <MASK> rudego Niemca , który zdjął kamasze i oparłszy nogi w brudnych skarpetkach na przeciwległej ławce , spał jak zarżnięty . Wreszcie naprzeciw siebie miał jakąś starą damę , którą tak bolały zęby , że nawet nie obrażała się na postępowanie swego sąsiada w skarpetkach .
+Wokulski chciał porachować liczbę osób jadących w przedziale i z wielkim trudem zmiarkował , że bez niego jest ich trzy , a <MASK> nim cztery . Potem zaczął rozmyślać : dlaczego trzy osoby i jedna osoba stanowią razem cztery osoby — i zasnął .
+W Warszawie opamiętał się dopiero w Alejach Jerozolimskich , już jadąc dorożką . Kto mu jednak wyniósł walizkę , jakim <MASK> on sam znalazł się w dorożce ? o tym nie wiedział i nawet nic go to nie obchodziło .
+Do swego mieszkania dostał się ledwie po półgodzinnym dzwonieniu , choć była blisko ósma rano . Otworzył mu służący zaspany , rozebrany , przerażony jego nagłym powrotem . <MASK> zaś do sypialni Wokulski przekonał się , że wierny sługa spał na jego własnym łóżku . Nie robił mu jednak wymówek , lecz kazał podać samowar .
+Służący , otrzeźwiony , ale i zakłopotany , szybko zmienił prześcieradła i poszewki , Wokulski <MASK> zobaczywszy świeżo posłane łóżko nie pił herbaty , ale rozebrał się i legł spać .
+Spał do piątej po południu , a potem , umywszy się i ubrawszy jak do wyjścia , całkiem mimo woli usiadł na fotelu w salonie i drzemał do wieczora . <MASK> zaś na ulicach zapłonęły latarnie , kazał podać światło i przynieść befsztyk z restauracji . Zjadł go z apetytem , popił winem i około północy znowu poszedł spać .
+Na drugi dzień odwiedził go Rzecki , ale jak długo siedział i o czym rozmawiali , nie pamięta . Tylko <MASK> nocy , kiedy obudził się na chwilę , zdawało mu się , że widzi Rzeckiego z twarzą bardzo zafrasowaną .
+Potem zupełnie stracił rachubę czasu , nie spostrzegał różnic pomiędzy dniem i nocą , nie uważał , ażeby godziny mijały za prędko albo za wolno . W ogóle nie zajmował <MASK> czasem , który dla niego jakby nie istniał . Czuł tylko pustkę w sobie i naokoło siebie i nie był pewny , czy nie powiększyło się jego mieszkanie .
+Raz przywidziało mu się , że leży na wysokim katafalku , i zaczął myśleć o śmierci . Zdawało mu się , że musi umrzeć koniecznie na paraliż serca ; ale ani przerażało go to , ani cieszyło . Niekiedy z ciągłego siedzenia na <MASK> cierpły mu nogi , a wówczas myślał , że idzie śmierć i z obojętną ciekawością uważał , jak szybko owo cierpnięcie posuwa się do serca ? Obserwacje te chwilowo robiły mu jakby cień przyjemności , ale i one rozpływały się w apatii .
+Służącemu nakazał nie przyjmować nikogo ; pomimo <MASK> kilka razy odwiedził go doktór Szuman .
+Na pierwszej wizycie wziął go za <MASK> i kazał pokazać język .
+— Może angielski ? … — spytał Wokulski <MASK> lecz wnet opamiętał się i wyrwał rękę .
+Szuman bystro popatrzył <MASK> w oczy .
+— Nie jesteś zdrów — <MASK> — co ci dolega ?
+— Nic . Czy <MASK> zajmujesz się praktyką ?
+— Spodziewam się ! — zawołał Szuman — a pierwszą <MASK> zrobiłem na samym sobie : uleczyłem się z marzycielstwa .
+— Bardzo pięknie — odparł Wokulski . — <MASK> wspominał mi coś o twoim wyleczeniu .
+— Rzecki jest półgłówek … stary romantyk … To rasa już ginąca ! Kto chce żyć , musi trzeźwo patrzeć na świat … <MASK> no i po kolei zamykaj oczy . Kiedy ci powiem : lewe … prawe … prawe … Załóż nogę na nogę …
+— Co ty robisz , mój <MASK> ? … — zapytał Wokulski .
+— O ! … <MASK> masz nadzieję zbadać ?
+— Będę <MASK> leczył .
+— Nie , <MASK> neurastenii .
+Wokulski uśmiechnął się i <MASK> po chwili :
+— Czy możesz wyjąć człowiekowi jego mózg <MASK> włożyć na to miejsce inny ?
+— No , to <MASK> spokój leczeniu .
+— Mogę podsunąć <MASK> nowe pragnienia …
+— Już je mam . Chciałbym zapaść się pod ziemię , choć tak głęboko jak … studnia w zasławskim zamku … I jeszcze chciałbym , ażeby <MASK> zasypały gruzy , mnie i mój majątek , i nawet ślad tego , że kiedykolwiek istniałem . Oto moje pragnienia , owoc wszystkich poprzednich .
+— Romantyzm ! … — zawołał Szuman klepiąc go <MASK> ramieniu . — Ale i to przejdzie .
+Wokulski już nic nie odpowiedział . Gniewał się za swoje ostatnie wyrazy i dziwił się : skąd nagle przyszła mu taka otwartość ? … Głupia <MASK> ! … Co komu do jego pragnień ? … Po co on to mówił ? … Po co jak bezwstydny żebrak odsłonił swoje rany ?
+Po wyjściu doktora spostrzegł , że coś się w nim zmieniło ; oto na tle dotychczas bezwzględnej apatii pojawiło się jakieś uczucie . Był to bezimienny ból , z początku bardzo mały , który szybko powiększył się i stanął w <MASK> . W pierwszej chwili można go było porównać do delikatnego ukłucia szpilką , a później do jakiejś zawady w sercu , nie większej od laskowego orzecha . Już żałował apatii , kiedy przyszło mu na myśl zdanie Feuchterslebena :
+„ Radowałem się w mojej boleści ; bo zdawało mi się , żem spostrzegł w sobie tę płodną <MASK> , która tworzyła i tworzy wszystko na tym świecie , gdzie bez przerwy walczą nieskończone siły . ”
+„ Jednakże co to jest ? ” — spytał siebie czując , że <MASK> jego duszy miejsce apatii zajmuje głucha boleść . I wnet odparł :
+„ Aha , jest to <MASK> się świadomości … ”
+Powoli w jego umyśle , dotychczas jakby zasnutym mgłą , począł zarysowywać się obraz . Wokulski ciekawie wpatrywał się w niego i dostrzegł — sylwetkę kobiety w objęciach mężczyzny … Obraz ten miał z początku słaby blask fosforycznego światła , <MASK> stał się różowym … żółtawym . , zielonawym … błękitnym … wreszcie zupełnie czarnym jak aksamit . Potem zniknął na kilka chwil i znowu zaczął ukazywać się kolejno we wszystkich barwach , począwszy od fosforycznej , kończąc na czarnej .
+Jednocześnie ból <MASK> się .
+„ Cierpię , więc jestem ! … <MASK> — pomyślał śmiejąc się Wokulski .
+Tak upłynęło kilka dni na wpatrywaniu się już to w ów obraz zmieniający barwę , już to w ból , który zmieniał natężenie . Czasami zupełnie ginął , pojawiał się drobny <MASK> atom , rósł , wypełniał serce , całą istotę , cały świat … I w chwili kiedy już przekroczył wszelką miarę , znowu niknął ustępując miejsca absolutnemu spokojowi i zdziwieniu .
+Z wolna zaczęło się rodzić w duszy coś nowego : pragnienie pozbycia się i tych bólów , i tych <MASK> . Było to podobne do iskry zapalającej się na tle nocy . Jakaś słaba otucha błysnęła Wokulskiemu .
+„ Czy tylko aby potrafię jeszcze myśleć <MASK> ” — rzekł do siebie .
+Ażeby sprawdzić to , zaczął przypominać sobie tabliczkę mnożenia , potem mnożyć liczby dwucyfrowe przez jednocyfrowe i dwucyfrowe przez dwucyfrowe . Nie <MASK> sobie zapisywał rezultaty działań , a potem sprawdzał je … Mnożenia na papierze zgadzały się z pamięciowymi i Wokulski odetchnął .
+„ Jeszcze nie straciłem rozumu ! <MASK> — pomyślał z radością .
+Zaczął wyobrażać sobie rozkład własnego mieszkania , ulice Warszawy , Paryż … Otucha rosła ; spostrzegł bowiem , że nie tylko dokładnie pamięta , ale że jeszcze ćwiczenia te przynoszą mu pewien rodzaj <MASK> . Im więcej myślał o Paryżu , im żywiej przedstawiały mu się tamtejszy ruch , budowle , targi , muzea , tym mocniej zacierała się sylwetka kobiety spoczywającej w objęciach mężczyzny …
+Już zaczął spacerować po mieszkaniu i oczy jego przypadkowo zatrzymały się na stosie ilustracyj . Były <MASK> kopie z galerii drezdeńskiej i monachijskiej , Don Quichot z rysunkami Dobrego , Hogart …
+Przypomniał sobie , że skazani na gilotynę najznośniej przepędzają czas oglądając rysunki … I odtąd całe dnie schodziły mu na <MASK> rysunków . Skończywszy jedną książkę , brał się do drugiej , trzeciej … i znowu powracał do pierwszej .
+Ból głuchnął ; widziadła ukazywały się <MASK> rzadziej , otucha rosła …
+Najczęściej jednak przeglądał Don Quichota , <MASK> robił na nim potężne wrażenie .
+Przypomniał sobie tę dziwną historię człowieka , przez kilkanaście lat żyjącego w sferze poezji — tak jak on , który rzucał się na wiatraki — jak on , był druzgotany <MASK> jak on , który zmarnował życie uganiając się za ideałem kobiety — jak on , i zamiast królewny znalazł brudną dziewkę od krów — znowu jak on ! …
+„ A jednakże ten don Quichot był szczęśliwszy ode mnie ! — myślał . — <MASK> nad grobem zaczął budzić się ze swych złudzeń … A ja ? … ”
+Im dłużej przypatrywał się rysunkom , im bardziej oswajał się z nimi , tym mniej pochłaniały jego uwagę . Spoza don Quichota , Sancho Pansy i mulników Dorégo , <MASK> Walki kogutów i Ulicy pijackiej Hogarta , coraz częściej pokazywało mu się wnętrze wagonu , drgająca szyba , a w niej niewyraźny obraz Starskiego i panny Izabeli …
+Wtedy odrzucił ilustracje i zaczął czytać książki znane mu jeszcze z epoki dzieciństwa albo z piwnicy Hopfera . Z niewymownym wzruszeniem odświeżał w pamięci : Żywot św . Genowefy , Różę z Tannenburgu , Rinaldiniego , Robinsona Kruzoe , a nareszcie — Tysiąc i jedną nocy . Znowu zdawało <MASK> się , że już nie istnieje czas ani rzeczywistość i że jego raniona dusza uciekłszy z ziemi błądzi po jakichś czarodziejskich krainach , gdzie biją tylko szlachetne serca , gdzie podłość nie stroi się w maskę obłudy , gdzie rządzi wieczna sprawiedliwość kojąca bóle i nagradzająca krzywdy …
+I tu uderzył go jeden dziwny szczegół . Kiedy z własnej literatury wyniósł złudzenia , <MASK> zakończyły się rozkładem jego duszy — ukojenie i spokój znajdował tylko w literaturach obcych .
+„ Czy my naprawdę — myślał z trwogą — jesteśmy narodem marzycieli i czy już <MASK> nie zejdzie anioł , który by poruszył betsedejską sadzawkę obłożoną tylu chorymi ? … ”
+Pewnego dnia przyniesiono mu <MASK> poczty gruby pakiet .
+„ Z Paryża ? … — rzekł . — Tak <MASK> z Paryża . Ciekawym , co to ? … ”
+Ale ciekawość jego nie była dość silną , <MASK> zachęcić go do otworzenia i przeczytania listu .
+„ Taki gruby list ! … Komu , u <MASK> , chce się dziś tyle pisać ? ”
+Rzucił pakiet na biurko i w dalszym ciągu <MASK> się do czytania Tysiąca i jednej nocy .
+Co to za rozkosz dla zmęczonego umysłu te pałace z drogich kamieni , drzewa , których owocami były klejnoty ! … Te kabalistyczne słowa , przed którymi ustępowały mury , te cudowne lampy , dzięki <MASK> można było zwalczać nieprzyjaciół , przenosić się w mgnieniu oka o setki mil … A ci potężni czarodzieje ! … Co za szkoda , że taka władza dostawała się ludziom złośliwym i nikczemnym ! …
+Odkładał książkę i śmiejąc się sam z siebie marzył , że on jest czarodziejem , <MASK> posiada dwie bagatelki : władzę nad siłami natury i zdolność stawania się niewidzialnym …
+„ Myślę — rzekł — że po kilku latach mojej gospodarki świat <MASK> inaczej … Najwięksi hultaje zmieniliby się na Sokratesów i Platonów . ”
+Wtem spojrzał na list paryski i <MASK> sobie Geista i jego słowa :
+„ Ludzkość składa się z gadów i tygrysów , między którymi ledwie jeden na całą gromadę znajdzie się człowiek … Dzisiejsze niedole pochodzą stąd , że wielkie wynalazki dostawały się bez różnicy ludziom i potworom … Ja nie popełnię tego <MASK> i jeżeli ostatecznie znajdę metal lżejszy od powietrza , oddam go tylko prawdziwym ludziom . Niech oni choć raz zaopatrzą się w broń na swój wyłączny użytek , niechaj ich rasa mnoży się i rośnie w potęgę … ”
+„ Niezawodnie byłoby lepiej — mruknął — gdyby tacy Ochoccy i <MASK> mieli siłę , a nie Starscy i Maruszewicze … ”
+„ To jest cel ! … — myślał w dalszym ciągu . — Gdybym był młodszy <MASK> Chociaż … No i tutaj bywają ludzie , i tu jest niemało do zrobienia … ”
+Zaczął znowu czytać historię z Tysiąca nocy , lecz spostrzegł , że i ona już nie absorbuje go . <MASK> ból zaczął nurtować serce , a przed oczyma coraz wyraźniej rysowała się sylwetka panny Izabeli i Starskiego .
+Przypomniał sobie Geista w drewnianych sandałach , później jego dziwny dom otoczony murem … I nagle przywidziało mu się , że ten dom jest pierwszym stopniem olbrzymich schodów , na szczycie których stoi posąg niknący w obłokach . Przedstawiał on kobietę , której nie było widać głowy ani piersi , tylko spiżowe fałdy sukni . Zdawało mu się , że na stopniu , którego <MASK> jej nogi , czerni się napis : „ Niezmienna i czysta . ” Nie rozumiał , co to jest , ale czuł , że od stóp posągu napływa mu w serce jakaś wielkość pełna spokoju . I dziwił się , że on , który był zdolnym doświadczać podobnego uczucia , mógł kochać czy gniewać się na pannę Izabelę albo zazdrościć jej Starskiemu ! …
+Wstyd uderzył mu na twarz , <MASK> nikogo nie było w pokoju .
+Widzenie znikło , Wokulski ocknął się . Był znowu tylko człowiekiem zbolałym i słabym ; ale w <MASK> duszy huczał jakiś potężny głos niby echo kwietniowej burzy , grzmotami zapowiadającej wiosnę i zmartwychwstanie .
+Pierwszego czerwca odwiedził go Szlangbaum . Wszedł zakłopotany <MASK> ale przypatrzywszy się Wokulskiemu nabrał otuchy .
+— Nie odwiedzałem cię do tej pory — zaczął — bo wiem , żeś był niezdrów <MASK> nie chciałeś nikogo widywać . No , ale dzięki Bogu , już wszystko przeszło …
+Kręcił się na krześle i spod oka rzucał spojrzenia na <MASK> ; może spodziewał się znaleźć w nim więcej nieładu .
+— Masz jaki interes ? <MASK> zapytał go Wokulski .
+— Nie tyle interes , ile propozycję … Właśnie kiedy dowiedziałem się , żeś chory , przyszło mi na myśl … Uważasz … tobie potrzeba dłuższego wypoczynku , <MASK> się od wszelkich zajęć , więc przyszło mi na myśl , czybyś nie zostawił u mnie tych stu dwudziestu tysięcy rubli … Miałbyś bez kłopotu dziesiąty procent .
+— Aha ! … — wtrącił Wokulski . — Ja moim <MASK> bez kłopotu , nawet dla siebie , płaciłem piętnaście .
+— Ale teraz cięższe czasy … Zresztą chętnie dam <MASK> procent , jeżeli mi zostawisz swoją firmę …
+— Ani firmy , ani pieniędzy — odparł niecierpliwie Wokulski . — Firma bodajby nigdy nie istniała , a co do <MASK> … Tyle ich mam , że mi wystarczy procent , jaki dają papiery . Aaa … i tego za dużo .
+— Więc chcesz odebrać swój kapitał na <MASK> Jan ? — spytał Szlangbaum .
+— Mogę ci go zostawić do października , nawet bez procentu , pod <MASK> , że zatrzymasz przy sklepie tych ludzi , którzy zechcą zostać .
+— Ciężki warunek <MASK> ale …
+— Cóż myślisz robić ze spółką do handlu z cesarstwem ? — zapytał Szlangbaum <MASK> — Bo mówisz tak , jakbyś się i z niej chciał wycofać …
+— Jest to <MASK> prawdopodobne .
+Szlangbaum zarumienił się , chciał coś powiedzieć , ale dał spokój . Pogadali <MASK> o rzeczach obojętnych i Szlangbaum wyszedł żegnając się z nim bardzo serdecznie .
+„ On , widzę , ma zamiar wszystko odziedziczyć po mnie — myślał Wokulski . <MASK> Ha ! niech dziedziczy … świat należy do tych , którzy go biorą . ”
+Swoją drogą Szlangbaum rozmawiający z nim w tej <MASK> o swoich interesach wydał mu się zabawny .
+„ Wszyscy w sklepie skarżą się na niego — myślał — mówią , że głowę <MASK> , że wyzyskuje … Co prawda , o mnie mówili to samo … ”
+Spojrzenie jego znowu padło na biurko , gdzie od kilku dni leżał list <MASK> Paryża . Wziął go do rąk , ziewnął , ale nareszcie odpieczętował .
+Była to korespondencja od baronowej , mającej dyplomatyczne stosunki , tudzież kilka urzędowych aktów . Przejrzał je i przekonał <MASK> , że są to dowody śmierci Ernesta Waltera , inaczej Ludwika Stawskiego , który zmarł w Algierze .
+„ Gdybym przed trzema miesiącami dostał te papiery , kto wie , co by dziś było ? … Stawska — piękna , a nade wszystko jaka szlachetna … <MASK> szlachetna ! … Czy ja wiem , może ona naprawdę mnie kochała ? … Stawska mnie , a ja tamtą … Co za ironia losu ! … ”
+Rzucił papiery na biurko i przypomniał sobie ten mały , czysty salonik , w <MASK> tyle wieczorów przepędził z panią Stawską , gdzie czuł się tak spokojny .
+„ No — mówił — i odrzuciłem szczęście , które samo wpadło mi w ręce … Ale czy może być <MASK> to , czego nie pragniemy ? … I jeżeli ona choć przez jeden dzień tyle cierpiała co ja ? …
+Okrutne jest to urządzenie świata , na którym dwoje ludzi <MASK> z tego samego powodu nie mogą sobie pomóc … ”
+Dokumenta o śmierci Stawskiego leżały kilka dni , a Wokulski <MASK> nie zdecydował się , co z nimi zrobić ?
+Z początku wcale o nich nie myślał , potem , gdy mu coraz <MASK> wpadały w oczy lub pod rękę , zaczął doświadczać wyrzutów sumienia .
+„ Ostatecznie — mówił — sprowadziłem je dla pani Stawskiej , więc trzeba to oddać pani Stawskiej ; ale gdzie ona jest ? … Nie wiem … Zabawna byłaby historia , gdybym się z nią ożenił … Miałbym towarzystwo , Helunia miłe dziecko … miałbym cel <MASK> życiu . No , ale ona sama nie zrobiłaby interesu … Cóż bym jej wreszcie powiedział ? Jestem chory , potrzebuję dozorczyni i dlatego ofiaruję pani kilkanaście tysięcy rubli rocznie … Nawet pozwolę się pani kochać , chociaż sam … Mam już dosyć miłości … ”
+Dzień schodził za dniem , a Wokulski nie wymyślił sposobu odesłania papierów pani Stawskiej . Trzeba by dowiedzieć się , gdzie mieszka , napisać list rekomendowany , oddać go na pocztę … W końcu przypomniał sobie <MASK> że najprostszą rzeczą będzie wezwać Rzeckiego ( z którym nie widział się od kilku tygodni ) i jemu oddać dokumenta . Lecz chcąc wezwać Rzeckiego , trzeba dzwonić na lokaja , posłać go do sklepu …
+„ Aaa … dajcież mi <MASK> ! ” — mruknął .
+Wziął się znowu do czytania , tym razem podróży . Zwiedził Stany Zjednoczone , Chiny , ale papiery pani Stawskiej nie <MASK> mu spokoju . Rozumiał , że coś trzeba zrobić z nimi , a czuł , że on nic nie zrobi .
+Taki stan ducha jego <MASK> zaczął dziwić .
+„ Myślę przecież prawidłowo — mówił — no , o ile nie przeszkadzają mi wspomnienia … Czuję prawidłowo … ach , nawet zanadto prawidłowo ! Tylko … nie chce mi się załatwić tego interesu i zresztą żadnego … Jest to więc <MASK> dzisiaj choroba woli … Pyszny wynalazek ! … Ależ ja , u diabła , nigdy nie stosowałem się do mody … W końcu , co mi tam moda czy nie moda ; jest mi z nią dobrze , zatem … ”
+Właśnie kończył podróż do Chin , kiedy przyszło mu na myśl , że gdyby on miał wolę <MASK> to mógłby prędzej czy później zapomnieć i o pewnych wypadkach , i o pewnych osobach .
+„ A tak mnie to dręczy … <MASK> dręczy ! … ” — szepnął .
+Już zupełnie stracił <MASK> czasu .
+Pewnego dnia gwałtem wszedł <MASK> niego Szuman .
+— No , jakże tam ? — spytał . — Czytamy , widzę … powieści , dobrze … podróże , doskonale <MASK> Nie miałbyś ochoty wyjść na spacer ? Ładny dzień , a przez pięć tygodni chyba nacieszyłeś się swoim mieszkaniem …
+— Ty z dziesięć lat cieszyłeś <MASK> swoim — odparł Wokulski .
+— Racja ! Ale ja miałem zajęcie , badałem ludzkie włosy i myślałem o sławie . Nade wszystko zaś nie <MASK> na karku interesów cudzych i swoich . Przecież za kilka tygodni będzie sesja tej spółki do handlu z cesarstwem …
+— Wycofuję się <MASK> niej …
+— Proszę … Dobra myśl — mówił z ironią Szuman . — I jeszcze , ażeby cię lepiej ocenili , pozwól im wziąć na <MASK> Szlangbauma . On ich urządzi ! … tak jak mnie … Genialna rasa te Żydki , ale cóż to za łajdaki ! …
+— No , <MASK> , no …
+— Tylkoż ty ich nie broń przede mną — zawołał gniewnie Szuman — bo ja ich nie tylko znam , ale i odczuwam … Dałbym gardło , że już <MASK> tej chwili Szlangbaum kopie pod tobą doły w owej spółce i jestem pewny , że się tam wkręci , bo jakżeby polska szlachta mogła obejść się bez Żyda …
+— Widzę , że <MASK> lubisz Szlangbauma ?
+— Owszem , nawet podziwiam go i chciałbym naśladować , ale nie potrafię ! A właśnie teraz zaczyna się budzić we mnie instynkt przodków : skłonność do geszefciarstwa … O naturo ! jakżebym chciał mieć z milion rubli , ażeby zrobić drugi milion , trzeci … i stać <MASK> młodszym bratem Rotszylda . Tymczasem nawet Szlangbaum wyprowadza mnie w pole … Tak długo kręciłem się w waszym świecie , żem w końcu utracił najcenniejsze przymioty mojej rasy … Ale to wielka rasa : oni świat zdobędą , i nawet nie rozumem , tylko szachrajstwem i bezczelnością …
+— Więc zerwij z <MASK> , ochrzcij się …
+— Ani myślę . Naprzód , nie zerwę z nimi , choćbym się ochrzcił , a jestem znowu taki fenomenalny Żydziak , że nie <MASK> blagować . Po wtóre — jeżeli nie zerwałem z nimi , kiedy byli słabi , nie zerwę dziś , kiedy są potężni .
+— Mnie się zdaje , że właśnie <MASK> są słabsi — wtrącił Wokulski .
+— Czy dlatego , że <MASK> zaczynają nienawidzieć ? …
+— No , nienawiść <MASK> silne słowo .
+— Dajże spokój , nie jestem ślepy ani głupi … Wiem , co mówi się o Żydach w warsztatach , szynkach , sklepach , nawet w gazetach … I jestem pewny , że lada rok wybuchnie nowe prześladowanie , z którego moi bracia w Izraelu wyjdą jeszcze mędrsi , jeszcze silniejsi i jeszcze solidarniejsi … A jak oni wam kiedyś zapłacą ! … Szelmy spod ciemnej gwiazdy , ale <MASK> uznać ich geniusz i nie mogę wyprzeć się sympatii … Czuję , że dla mnie brudny Żydziak jest milszym od umytego panicza ; a kiedy po dwudziestu latach pierwszy raz zajrzałem do synagogi i usłyszałem śpiewy , na honor , łzy mi w oczach stanęły … Co tu gadać … Pięknym jest Izrael triumfujący i miło pomyśleć , że w tym triumfie uciśnionych jest cząstka mojej pracy ! …
+— Szuman , zdaje mi <MASK> , że masz gorączkę …
+— Wokulski , jestem pewny , że masz bielmo , <MASK> to nie na oczach , ale na mózgu …
+— Jakże możesz wobec mnie <MASK> o takich rzeczach ? …
+— Mówię , bo naprzód , nie chcę być gadem , który kąsa podstępnie , a po wtóre … ty , Stachu , już <MASK> będziesz z nami walczył … Jesteś złamany , i to złamany przez swoich … Sklep sprzedałeś , spółkę porzucasz … Kariera twoja skończona .
+Wokulski spuścił głowę <MASK> piersi .
+— Pomyśl zresztą — ciągnął Szuman — kto dziś jest przy tobie ? … Ja , Żyd , <MASK> pogardzany i tak skrzywdzony jak ty … I przez tych samych ludzi … przez wielkich panów …
+— Robisz się sentymentalny <MASK> wtrącił Wokulski .

dev-0/out.tsv

@@ -0,0 +1,471 @@
+pana:0.3 domu:0.2nas0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+myśl:0.3 jego:0.2nią0.1 :0.4
+!:0.3 .:0.2nie0.1 :0.4
+i:0.3 a:0.2a0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 cóż:0.2o0.1 :0.4
+,:0.3 go:0.2go0.1 :0.4
+co:0.3 a:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 na:0.2o0.1 :0.4
+a:0.3 co:0.2nie0.1 :0.4
+co:0.3 nie:0.2on0.1 :0.4
+,:0.3 ?:0.2do0.1 :0.4
+i:0.3 a:0.2co0.1 :0.4
+ona:0.3 nie:0.2co0.1 :0.4
+.:0.3 do:0.2na0.1 :0.4
+ale:0.3 nie:0.2pan0.1 :0.4
+i:0.3 co:0.2pan0.1 :0.4
+o:0.3 ja:0.2jeszcze0.1 :0.4
+mnie:0.3 jego:0.2pani0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 ma:0.2był0.1 :0.4
+mam:0.3 ,:0.2ma0.1 :0.4
+na:0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+jej:0.3 co:0.2,0.1 :0.4
+i:0.3 do:0.2i0.1 :0.4
+nawet:0.3 na:0.2nie0.1 :0.4
+::0.3 .:0.2na0.1 :0.4
+co:0.3 i:0.2pani0.1 :0.4
+nie:0.3 o:0.2,0.1 :0.4
+będzie:0.3 może:0.2,0.1 :0.4
+nie:0.3 na:0.2do0.1 :0.4
+o:0.3 był:0.2ma0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2co0.1 :0.4
+ale:0.3 i:0.2a0.1 :0.4
+nawet:0.3 ja:0.2,0.1 :0.4
+na:0.3 o:0.2na0.1 :0.4
+jej:0.3 prawo:0.2jej0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2.0.1 :0.4
+może:0.3 ma:0.2było0.1 :0.4
+do:0.3 od:0.2od0.1 :0.4
+pana:0.3 domu:0.2pani0.1 :0.4
+o:0.3 ?:0.2nie0.1 :0.4
+czym:0.3 pani:0.2,0.1 :0.4
+do:0.3 na:0.2nie0.1 :0.4
+mnie:0.3 czasu:0.2czasu0.1 :0.4
+do:0.3 ?:0.2i0.1 :0.4
+czasu:0.3 mnie:0.2domu0.1 :0.4
+.:0.3 na:0.2od0.1 :0.4
+na:0.3 po:0.2pan0.1 :0.4
+lewo:0.3 prawo:0.2niego0.1 :0.4
+!:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+a:0.3 ):0.2i0.1 :0.4
+pan:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+i:0.3 jest:0.2nie0.1 :0.4
+na:0.3 jeszcze:0.2ja0.1 :0.4
+nią:0.3 co:0.2nią0.1 :0.4
+.:0.3 o:0.2o0.1 :0.4
+bo:0.3 po:0.2pan0.1 :0.4
+i:0.3 co:0.2nie0.1 :0.4
+na:0.3 jeszcze:0.2już0.1 :0.4
+co:0.3 drugi:0.2lewo0.1 :0.4
+dzień:0.3 ?:0.2?0.1 :0.4
+::0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+czy:0.3 o:0.2czy0.1 :0.4
+ja:0.3 nie:0.2pan0.1 :0.4
+na:0.3 od:0.2od0.1 :0.4
+nie:0.3 mnie:0.2drugi0.1 :0.4
+jest:0.3 i:0.2ma0.1 :0.4
+?:0.3 i:0.2?0.1 :0.4
+na:0.3 a:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 co:0.2niego0.1 :0.4
+na:0.3 ażeby:0.2który0.1 :0.4
+drugi:0.3 jego:0.2niego0.1 :0.4
+,:0.3 .:0.2,0.1 :0.4
+ale:0.3 a:0.2ale0.1 :0.4
+nawet:0.3 na:0.2,0.1 :0.4
+.:0.3 do:0.2!0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+,:0.3 nim:0.2nim0.1 :0.4
+który:0.3 ażeby:0.2ażeby0.1 :0.4
+!:0.3 do:0.2na0.1 :0.4
+):0.3 już:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 ?:0.2na0.1 :0.4
+był:0.3 o:0.2ma0.1 :0.4
+i:0.3 o:0.2na0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 już:0.2nawet0.1 :0.4
+pani:0.3 i:0.2.0.1 :0.4
+.:0.3 i:0.2o0.1 :0.4
+pan:0.3 o:0.2i0.1 :0.4
+i:0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 na:0.2jeszcze0.1 :0.4
+było:0.3 był:0.2o0.1 :0.4
+mnie:0.3 na:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 ::0.2:0.1 :0.4
+co:0.3 nie:0.2który0.1 :0.4
+i:0.3 do:0.2ja0.1 :0.4
+już:0.3 nie:0.2już0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2o0.1 :0.4
+mnie:0.3 nie:0.2jego0.1 :0.4
+::0.3 do:0.2nie0.1 :0.4
+ja:0.3 o:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 od:0.2na0.1 :0.4
+ma:0.3 ,:0.2o0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+jej:0.3 nią:0.2,0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2mnie0.1 :0.4
+mnie:0.3 panny:0.2mnie0.1 :0.4
+.:0.3 na:0.2?0.1 :0.4
+a:0.3 o:0.2po0.1 :0.4
+na:0.3 co:0.2co0.1 :0.4
+myśl:0.3 ,:0.2drugi0.1 :0.4
+?:0.3 i:0.2o0.1 :0.4
+):0.3 i:0.2nie0.1 :0.4
+i:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+nawet:0.3 po:0.2nie0.1 :0.4
+::0.3 po:0.2po0.1 :0.4
+i:0.3 ja:0.2na0.1 :0.4
+nawet:0.3 na:0.2jeszcze0.1 :0.4
+o:0.3 ::0.2:0.1 :0.4
+nie:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+był:0.3 ,:0.2,0.1 :0.4
+?:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 na:0.2o0.1 :0.4
+ma:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+.:0.3 pan:0.2,0.1 :0.4
+ale:0.3 bo:0.2ale0.1 :0.4
+o:0.3 ja:0.2nie0.1 :0.4
+mnie:0.3 i:0.2co0.1 :0.4
+i:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+nie:0.3 o:0.2już0.1 :0.4
+,:0.3 o:0.2miał0.1 :0.4
+bo:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+na:0.3 o:0.2,0.1 :0.4
+nią:0.3 mnie:0.2,0.1 :0.4
+?:0.3 ;:0.2?0.1 :0.4
+a:0.3 po:0.2na0.1 :0.4
+pan:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 o:0.2ignacy0.1 :0.4
+miał:0.3 ,:0.2może0.1 :0.4
+mnie:0.3 mu:0.2i0.1 :0.4
+?:0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+na:0.3 do:0.2o0.1 :0.4
+myśl:0.3 niego:0.2drugi0.1 :0.4
+na:0.3 .:0.2do0.1 :0.4
+jego:0.3 myśl:0.2drugi0.1 :0.4
+nie:0.3 .:0.2nie0.1 :0.4
+ma:0.3 był:0.2było0.1 :0.4
+.:0.3 o:0.2,0.1 :0.4
+ale:0.3 na:0.2nie0.1 :0.4
+na:0.3 i:0.2nawet0.1 :0.4
+myśl:0.3 jego:0.2drugi0.1 :0.4
+do:0.3 ?:0.2o0.1 :0.4
+nas:0.3 pana:0.2pana0.1 :0.4
+.:0.3 do:0.2i0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2bo0.1 :0.4
+co:0.3 nim:0.2mnie0.1 :0.4
+i:0.3 o:0.2,0.1 :0.4
+po:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+odejściu:0.3 prostu:0.2odejściu0.1 :0.4
+::0.3 .:0.2nie0.1 :0.4
+pani:0.3 o:0.2pani0.1 :0.4
+nie:0.3 krzeszowska:0.2baronowa0.1 :0.4
+o:0.3 jest:0.2,0.1 :0.4
+niej:0.3 nie:0.2czym0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2o0.1 :0.4
+niego:0.3 czasu:0.2pana0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2;0.1 :0.4
+,:0.3 pana:0.2niego0.1 :0.4
+ażeby:0.3 i:0.2ale0.1 :0.4
+mu:0.3 ,:0.2o0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+nim:0.3 niej:0.2jego0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2;0.1 :0.4
+nie:0.3 niego:0.2czym0.1 :0.4
+i:0.3 mógł:0.2i0.1 :0.4
+nawet:0.3 o:0.2jej0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2od0.1 :0.4
+o:0.3 był:0.2było0.1 :0.4
+mnie:0.3 jej:0.2.0.1 :0.4
+;:0.3 ,:0.2na0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2mnie0.1 :0.4
+jest:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+nich:0.3 pana:0.2czasu0.1 :0.4
+;:0.3 ?:0.2;0.1 :0.4
+od:0.3 do:0.2na0.1 :0.4
+niej:0.3 czasu:0.2pani0.1 :0.4
+?:0.3 na:0.2,0.1 :0.4
+o:0.3 ale:0.2ale0.1 :0.4
+ile:0.3 co:0.2nie0.1 :0.4
+.:0.3 ?:0.2na0.1 :0.4
+na:0.3 pan:0.2a0.1 :0.4
+jego:0.3 lewo:0.2jego0.1 :0.4
+i:0.3 .:0.2?0.1 :0.4
+nawet:0.3 ja:0.2do0.1 :0.4
+::0.3 na:0.2.0.1 :0.4
+na:0.3 i:0.2pani0.1 :0.4
+jej:0.3 drugi:0.2myśl0.1 :0.4
+,:0.3 i:0.2do0.1 :0.4
+co:0.3 nie:0.2bo0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2?0.1 :0.4
+niej:0.3 jego:0.2nim0.1 :0.4
+do:0.3 i:0.2na0.1 :0.4
+pani:0.3 głowy:0.2niego0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2o0.1 :0.4
+może:0.3 ,:0.2było0.1 :0.4
+być:0.3 do:0.2od0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+ale:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 o:0.2o0.1 :0.4
+bo:0.3 na:0.2nie0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2,0.1 :0.4
+nie:0.3 czasu:0.2domu0.1 :0.4
+może:0.3 było:0.2był0.1 :0.4
+na:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+nią:0.3 niego:0.2jej0.1 :0.4
+i:0.3 ::0.2o0.1 :0.4
+ja:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+,:0.3 od:0.2do0.1 :0.4
+który:0.3 ale:0.2a0.1 :0.4
+,:0.3 !:0.2o0.1 :0.4
+nie:0.3 i:0.2ale0.1 :0.4
+miał:0.3 było:0.2,0.1 :0.4
+i:0.3 na:0.2mu0.1 :0.4
+o:0.3 po:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2mnie0.1 :0.4
+który:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+go:0.3 ,:0.2by0.1 :0.4
+::0.3 o:0.2.0.1 :0.4
+na:0.3 co:0.2nie0.1 :0.4
+myśl:0.3 jej:0.2jego0.1 :0.4
+.:0.3 na:0.2!0.1 :0.4
+bo:0.3 nie:0.2po0.1 :0.4
+,:0.3 on:0.2on0.1 :0.4
+na:0.3 i:0.2a0.1 :0.4
+drugi:0.3 prawo:0.2jego0.1 :0.4
+dzień:0.3 ,:0.2dzień0.1 :0.4
+.:0.3 do:0.2i0.1 :0.4
+pan:0.3 ale:0.2nie0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+domu:0.3 paryża:0.2mnie0.1 :0.4
+::0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+pani:0.3 nie:0.2czy0.1 :0.4
+.:0.3 o:0.2krzeszowskiej0.1 :0.4
+nie:0.3 a:0.2po0.1 :0.4
+ma:0.3 jest:0.2jest0.1 :0.4
+pan:0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+!:0.3 na:0.2ignacy0.1 :0.4
+i:0.3 a:0.2czy0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2co0.1 :0.4
+co:0.3 nim:0.2jego0.1 :0.4
+mnie:0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2na0.1 :0.4
+na:0.3 co:0.2a0.1 :0.4
+drugi:0.3 co:0.2co0.1 :0.4
+i:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2jego0.1 :0.4
+co:0.3 lewo:0.2lewo0.1 :0.4
+?:0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+a:0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+pan:0.3 po:0.2i0.1 :0.4
+,:0.3 ignacy:0.2do0.1 :0.4
+na:0.3 ale:0.2a0.1 :0.4
+jego:0.3 niego:0.2nie0.1 :0.4
+już:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+i:0.3 .:0.2.0.1 :0.4
+o:0.3 nawet:0.2do0.1 :0.4
+,:0.3 pani:0.2nim0.1 :0.4
+który:0.3 nie:0.2co0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+czasu:0.3 ,:0.2mnie0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2,0.1 :0.4
+jest:0.3 na:0.2ma0.1 :0.4
+?:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+):0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+o:0.3 ?:0.2na0.1 :0.4
+co:0.3 nim:0.2nim0.1 :0.4
+nie:0.3 od:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 jest:0.2będzie0.1 :0.4
+bo:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2na0.1 :0.4
+nie:0.3 może:0.2ma0.1 :0.4
+mógł:0.3 było:0.2może0.1 :0.4
+na:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 jego:0.2,0.1 :0.4
+ale:0.3 a:0.2na0.1 :0.4
+i:0.3 co:0.2,0.1 :0.4
+ja:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+.:0.3 nie:0.2?0.1 :0.4
+nie:0.3 o:0.2i0.1 :0.4
+jest:0.3 był:0.2,0.1 :0.4
+.:0.3 nie:0.2.0.1 :0.4
+pan:0.3 nie:0.2pan0.1 :0.4
+ignacy:0.3 na:0.2do0.1 :0.4
+,:0.3 !:0.2.0.1 :0.4
+i:0.3 co:0.2co0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 ja:0.2jeszcze0.1 :0.4
+nie:0.3 go:0.2nie0.1 :0.4
+ma:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 ani:0.2do0.1 :0.4
+a:0.3 ażeby:0.2co0.1 :0.4
+nawet:0.3 co:0.2pan0.1 :0.4
+o:0.3 ?:0.2i0.1 :0.4
+nim:0.3 nie:0.2nim0.1 :0.4
+mnie:0.3 do:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+co:0.3 nie:0.2a0.1 :0.4
+pan:0.3 ja:0.2?0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2.0.1 :0.4
+nie:0.3 który:0.2a0.1 :0.4
+miał:0.3 ma:0.2mógł0.1 :0.4
+mu:0.3 nie:0.2.0.1 :0.4
+na:0.3 mnie:0.2.0.1 :0.4
+mnie:0.3 nią:0.2jej0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+jest:0.3 był:0.2o0.1 :0.4
+na:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+mnie:0.3 co:0.2myśl0.1 :0.4
+do:0.3 ;:0.2do0.1 :0.4
+pani:0.3 niego:0.2mnie0.1 :0.4
+krzeszowska:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+do:0.3 na:0.2?0.1 :0.4
+domu:0.3 pani:0.2pana0.1 :0.4
+.:0.3 ?:0.2o0.1 :0.4
+i:0.3 bo:0.2od0.1 :0.4
+ja:0.3 jeszcze:0.2ja0.1 :0.4
+.:0.3 i:0.2do0.1 :0.4
+po:0.3 na:0.2ale0.1 :0.4
+co:0.3 odejściu:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+co:0.3 ażeby:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 ?:0.2do0.1 :0.4
+ażeby:0.3 ale:0.2nie0.1 :0.4
+jest:0.3 ,:0.2na0.1 :0.4
+.:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+pan:0.3 o:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 ?:0.2i0.1 :0.4
+który:0.3 i:0.2który0.1 :0.4
+!:0.3 na:0.2by0.1 :0.4
+a:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+co:0.3 na:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2o0.1 :0.4
+i:0.3 ale:0.2bo0.1 :0.4
+co:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+nie:0.3 mnie:0.2.0.1 :0.4
+będzie:0.3 ma:0.2będzie0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2go0.1 :0.4
+i:0.3 a:0.2ażeby0.1 :0.4
+co:0.3 na:0.2nawet0.1 :0.4
+nie:0.3 o:0.2mnie0.1 :0.4
+może:0.3 ma:0.2będzie0.1 :0.4
+?:0.3 .:0.2.0.1 :0.4
+i:0.3 ):0.2na0.1 :0.4
+co:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+mnie:0.3 ?:0.2nie0.1 :0.4
+do:0.3 ?:0.2.0.1 :0.4
+paryża:0.3 niego:0.2pani0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+nawet:0.3 ja:0.2nawet0.1 :0.4
+do:0.3 ::0.2.0.1 :0.4
+pani:0.3 pana:0.2mnie0.1 :0.4
+,:0.3 krzeszowska:0.2o0.1 :0.4
+co:0.3 który:0.2który0.1 :0.4
+o:0.3 ,:0.2ja0.1 :0.4
+niej:0.3 nim:0.2i0.1 :0.4
+?:0.3 .:0.2.0.1 :0.4
+):0.3 o:0.2od0.1 :0.4
+.:0.3 na:0.2o0.1 :0.4
+a:0.3 i:0.2czy0.1 :0.4
+potem:0.3 i:0.2co0.1 :0.4
+o:0.3 i:0.2!0.1 :0.4
+niej:0.3 jego:0.2niej0.1 :0.4
+::0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+i:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2do0.1 :0.4
+czym:0.3 co:0.2mnie0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2bo0.1 :0.4
+o:0.3 nawet:0.2o0.1 :0.4
+nie:0.3 pani:0.2jej0.1 :0.4
+ma:0.3 ,:0.2jest0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+o:0.3 był:0.2był0.1 :0.4
+.:0.3 niej:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 a:0.2na0.1 :0.4
+mam:0.3 miał:0.2mam0.1 :0.4
+o:0.3 mnie:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 niej:0.2niego0.1 :0.4
+ale:0.3 nie:0.2a0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+ile:0.3 pani:0.2czym0.1 :0.4
+!:0.3 i:0.2!0.1 :0.4
+co:0.3 na:0.2)0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+a:0.3 bo:0.2co0.1 :0.4
+na:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+nią:0.3 co:0.2co0.1 :0.4
+o:0.3 ::0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 mnie:0.2nie0.1 :0.4
+a:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+potem:0.3 ja:0.2pan0.1 :0.4
+i:0.3 !:0.2nie0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 nawet:0.2do0.1 :0.4
+nie:0.3 ::0.2nie0.1 :0.4
+ma:0.3 może:0.2był0.1 :0.4
+o:0.3 do:0.2.0.1 :0.4
+nich:0.3 nim:0.2.0.1 :0.4
+do:0.3 o:0.2do0.1 :0.4
+domu:0.3 pani:0.2paryża0.1 :0.4
+o:0.3 ?:0.2i0.1 :0.4
+niej:0.3 niego:0.2i0.1 :0.4
+do:0.3 ?:0.2,0.1 :0.4
+niej:0.3 paryża:0.2domu0.1 :0.4
+,:0.3 i:0.2;0.1 :0.4
+ale:0.3 który:0.2a0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2co0.1 :0.4
+bo:0.3 a:0.2co0.1 :0.4
+na:0.3 pan:0.2o0.1 :0.4
+myśl:0.3 niego:0.2niego0.1 :0.4
+o:0.3 !:0.2i0.1 :0.4
+niego:0.3 jego:0.2,0.1 :0.4
+do:0.3 o:0.2;0.1 :0.4
+niej:0.3 panny:0.2niej0.1 :0.4
+na:0.3 ::0.2:0.1 :0.4
+drugi:0.3 nią:0.2jego0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2i0.1 :0.4
+ażeby:0.3 który:0.2który0.1 :0.4
+mu:0.3 o:0.2i0.1 :0.4
+do:0.3 ::0.2?0.1 :0.4
+czasu:0.3 ,:0.2mnie0.1 :0.4
+::0.3 .:0.2;0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2co0.1 :0.4
+było:0.3 ma:0.2był0.1 :0.4
+.:0.3 i:0.2;0.1 :0.4
+nie:0.3 może:0.2bo0.1 :0.4
+ma:0.3 miał:0.2było0.1 :0.4
+.:0.3 i:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 bo:0.2i0.1 :0.4
+mam:0.3 ,:0.2może0.1 :0.4
+mnie:0.3 ,:0.2o0.1 :0.4
+?:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+o:0.3 i:0.2)0.1 :0.4
+czym:0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 na:0.2o0.1 :0.4
+mógł:0.3 był:0.2nie0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2na0.1 :0.4
+nim:0.3 co:0.2nim0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2?0.1 :0.4
+mnie:0.3 paryża:0.2domu0.1 :0.4
+?:0.3 do:0.2.0.1 :0.4
+nie:0.3 po:0.2i0.1 :0.4
+był:0.3 jest:0.2ma0.1 :0.4
+!:0.3 od:0.2,0.1 :0.4
+do:0.3 a:0.2,0.1 :0.4
+niego:0.3 mnie:0.2mnie0.1 :0.4
+i:0.3 o:0.2do0.1 :0.4
+do:0.3 już:0.2po0.1 :0.4
+niej:0.3 domu:0.2pana0.1 :0.4
+?:0.3 ;:0.2;0.1 :0.4
+):0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2.0.1 :0.4
+nie:0.3 mnie:0.2,0.1 :0.4
+ma:0.3 mógł:0.2,0.1 :0.4
+mnie:0.3 na:0.2o0.1 :0.4
+.:0.3 ;:0.2.0.1 :0.4
+i:0.3 ale:0.2od0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 nawet:0.2jeszcze0.1 :0.4
+go:0.3 .:0.2o0.1 :0.4
+.:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+bo:0.3 o:0.2nie0.1 :0.4

guessword.py

@@ -0,0 +1,232 @@
+import os
+import numpy as np
+import torch
+from sklearn.model_selection import train_test_split
+import nltk
+from nltk.tokenize import word_tokenize 
+nltk.download('punkt')
+dir_path = os.path.dirname(os.path.realpath(__file__))
+
+NGRAMS = 5
+BATCH_SIZE = 128
+EPOCHS = 15
+
+device = torch.device("cuda" if torch.cuda.is_available() else "cpu")
+
+with open(dir_path + "\\train\\train.tsv", "r", encoding="utf8") as lalka_path:
+    lines = lalka_path.readlines()
+
+train, test = train_test_split(lines, test_size = 0.2)
+
+with open(dir_path + "\\train\\train_train.tsv", "w", encoding="utf8") as out_train_file:
+    for i in train:
+        out_train_file.write(i)
+
+with open(dir_path + "\\train\\train_test.tsv", "w", encoding="utf8") as out_test_file:
+    for i in test:
+        out_test_file.write(i)
+
+lalka_path_train= dir_path + '\\train\\train_train.tsv'
+lalka_path_valid= dir_path + '\\train\\train_test.tsv'
+
+corpora_train = open(lalka_path_train, encoding="utf8").read()
+corpora_train_tokenized = list(word_tokenize(corpora_train))
+corpora_train_tokenized = [token.lower() for token in corpora_train_tokenized]
+
+vocab_itos = sorted(set(corpora_train_tokenized))
+vocab_itos = vocab_itos[:15005]
+vocab_itos[15001] = "<UNK>"
+vocab_itos[15002] = "<BOS>"
+vocab_itos[15003] = "<EOS>"
+vocab_itos[15004] = "<PAD>"
+
+vocab_stoi = dict()
+
+for i, token in enumerate(vocab_itos):
+    vocab_stoi[token] = i
+
+def get_token_id(dataset):
+    token_ids = [vocab_stoi['<PAD>']] * (NGRAMS-1) + [vocab_stoi['<BOS>']]
+    for token in dataset:
+        try:
+            token_ids.append(vocab_stoi[token])
+        except KeyError:
+            token_ids.append(vocab_stoi['<UNK>'])
+    token_ids.append(vocab_stoi['<EOS>'])
+    return token_ids
+
+def get_samples(dataset):
+    samples = []
+    for i in range(len(dataset)-NGRAMS):
+        samples.append(dataset[i:i+NGRAMS])
+    return samples
+
+train_ids = get_token_id(corpora_train_tokenized)
+
+train_ids = get_samples(train_ids)
+
+train_ids = torch.tensor(train_ids, device = device)
+
+corpora_valid = open(lalka_path_valid, encoding="utf8").read()
+
+corpora_valid_tokenized = list(word_tokenize(corpora_valid))
+corpora_valid_tokenized = [token.lower() for token in corpora_valid_tokenized]
+
+valid_ids = get_token_id(corpora_valid_tokenized)
+
+valid_ids = torch.tensor(get_samples(valid_ids), dtype = torch.long, device = device)
+
+class GRU(torch.nn.Module):
+
+    def __init__(self):
+        super(GRU, self).__init__()
+        self.emb = torch.nn.Embedding(len(vocab_itos),100)
+        self.rec = torch.nn.GRU(100, 256, 1, batch_first = True)
+        self.fc1 = torch.nn.Linear( 256 ,len(vocab_itos))
+
+    def forward(self, x):
+        emb = self.emb(x)
+        output, h_n = self.rec(emb)
+        hidden = h_n.squeeze(0)
+        out = self.fc1(hidden)
+        return out
+
+lm = GRU().to(device)
+criterion = torch.nn.CrossEntropyLoss()
+optimizer = torch.optim.Adam(lm.parameters(),lr=0.0001)
+
+def get_ppl(dataset_ids):
+    lm.eval()
+
+    batches = 0
+    loss_sum =0
+
+    for i in range(0, len(dataset_ids)-BATCH_SIZE+1, BATCH_SIZE):
+        X = dataset_ids[i:i+BATCH_SIZE,:NGRAMS-1]
+        Y = dataset_ids[i:i+BATCH_SIZE,NGRAMS-1]
+
+        predictions = lm(X)
+        loss = criterion(predictions,Y)
+        loss_sum += loss.item()
+        batches += 1
+
+    return np.exp(loss_sum / batches)
+
+history_ppl_train  = []
+history_ppl_valid  = []
+
+for epoch in range(EPOCHS):
+    batches = 0
+    loss_sum = 0
+    lm.train()
+    total = len(train_ids)-BATCH_SIZE+1
+    for i in range(0, total, BATCH_SIZE):
+        print('batches: ' + str(batches))
+
+        X = train_ids[i : i + BATCH_SIZE, :NGRAMS - 1]
+        Y = train_ids[i : i + BATCH_SIZE, NGRAMS - 1]
+
+        predictions = lm(X)
+        loss = criterion(predictions,Y)
+    
+        optimizer.zero_grad()
+        loss.backward()
+        optimizer.step()
+        
+        loss_sum += loss.item()
+        batches += 1
+        
+    ppl_train = get_ppl(train_ids)
+    ppl_valid = get_ppl(valid_ids)
+    
+    history_ppl_train.append(ppl_train)
+    history_ppl_valid.append(ppl_valid)
+    
+    print('epoch: ', epoch)
+    print('train ppl: ', ppl_train)
+    print('valid ppl: ', ppl_valid)
+    print()
+
+tokenized = list(word_tokenize('Gości innych nie widział oprócz spółleśników'))
+tokenized = [token.lower() for token in tokenized]
+
+ids = []
+for word in tokenized:
+    if word in vocab_stoi:
+        ids.append(vocab_stoi[word])
+    else:
+        ids.append(vocab_stoi['<UNK>'])
+
+lm.eval()
+
+ids = torch.tensor(ids, dtype = torch.long, device = device)
+preds= lm(ids.unsqueeze(0))
+vocab_itos[torch.argmax(torch.softmax(preds,1),1).item()]
+
+tokenized = list(word_tokenize('Lalka'))
+tokenized = [token.lower() for token in tokenized]
+
+ids = []
+
+for word in tokenized:
+    if word in vocab_stoi:
+        ids.append(vocab_stoi[word])
+    else:
+        ids.append(vocab_stoi['<UNK>'])
+
+ids = torch.tensor([ids], dtype = torch.long, device = device)
+
+candidates_number = 10
+
+for i in range(30):
+    preds= lm(ids)
+    candidates = torch.topk(torch.softmax(preds,1),candidates_number)[1][0].cpu().numpy()
+    candidate = 15001
+
+    while candidate > 15000:
+        candidate = candidates[np.random.randint(candidates_number)]
+
+    print(vocab_itos[candidate])
+    ids =  torch.cat((ids, torch.tensor([[candidate]], device = device)), 1)
+
+print('starting outs...')
+
+with open(dir_path + "\\dev-0\\in.tsv", "r", encoding="UTF-8") as dev_path:
+    nr_of_dev_lines = len(dev_path.readlines())
+
+with open(dir_path + "\\test-A\\in.tsv", "r", encoding="UTF-8") as test_a_path:
+    nr_of_test_a_lines = len(test_a_path.readlines())
+
+with open(dir_path + "\\dev-0\\out.tsv", "w", encoding="UTF-8") as out_dev_file:
+    for i in range(nr_of_dev_lines):
+        preds= lm(ids)
+        candidates = torch.topk(torch.softmax(preds,1),candidates_number)[1][0].cpu().numpy()
+        candidate = 15001
+        while candidate > 15000:
+            candidate = candidates[np.random.randint(candidates_number)]
+        candidate2 = 15001
+        while candidate2 > 15000 or candidate2 == candidate:
+            candidate2 = candidates[np.random.randint(candidates_number)]
+        candidate3 = 15001
+        while candidate3 > 15000 or candidate2 == candidate:
+            candidate3 = candidates[np.random.randint(candidates_number)]
+        ids =  torch.cat((ids, torch.tensor([[candidate]], device = device)), 1)
+        out_dev_file.write(vocab_itos[candidate]+ ':0.3 ' + vocab_itos[candidate2]
+        + ':0.2' + vocab_itos[candidate3] + '0.1' + ' :0.4\n')
+
+with open(dir_path + "\\test-A\\out.tsv", "w", encoding="UTF-8") as out_test_file:
+    for i in range(nr_of_dev_lines):
+        preds= lm(ids)
+        candidates = torch.topk(torch.softmax(preds,1),candidates_number)[1][0].cpu().numpy()
+        candidate = 15001
+        while candidate > 15000:
+            candidate = candidates[np.random.randint(candidates_number)]
+        candidate2 = 15001
+        while candidate2 > 15000 or candidate2 == candidate:
+            candidate2 = candidates[np.random.randint(candidates_number)]
+        candidate3 = 15001
+        while candidate3 > 15000 or candidate2 == candidate:
+            candidate3 = candidates[np.random.randint(candidates_number)]
+        ids =  torch.cat((ids, torch.tensor([[candidate]], device = device)), 1)
+        out_test_file.write(vocab_itos[candidate]+ ':0.3 ' + vocab_itos[candidate2]
+        + ':0.2' + vocab_itos[candidate3] + '0.1' + ' :0.4\n')

test-A/out.tsv

@@ -0,0 +1,471 @@
+na:0.3 ja:0.2ja0.1 :0.4
+myśl:0.3 nią:0.2drugi0.1 :0.4
+::0.3 .:0.2na0.1 :0.4
+czy:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+ja:0.3 i:0.2od0.1 :0.4
+do:0.3 od:0.2.0.1 :0.4
+pana:0.3 pani:0.2pani0.1 :0.4
+,:0.3 ::0.2do0.1 :0.4
+na:0.3 ażeby:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 którym:0.2jego0.1 :0.4
+co:0.3 jak:0.2jak0.1 :0.4
+.:0.3 i:0.2.0.1 :0.4
+i:0.3 ale:0.2ale0.1 :0.4
+co:0.3 nawet:0.2co0.1 :0.4
+,:0.3 ja:0.2?0.1 :0.4
+co:0.3 a:0.2i0.1 :0.4
+?:0.3 i:0.2do0.1 :0.4
+co:0.3 ):0.2ale0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+niego:0.3 nas:0.2czasu0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2.0.1 :0.4
+mnie:0.3 nas:0.2czasu0.1 :0.4
+.:0.3 ::0.2?0.1 :0.4
+i:0.3 po:0.2o0.1 :0.4
+ja:0.3 na:0.2co0.1 :0.4
+go:0.3 na:0.2,0.1 :0.4
+?:0.3 .:0.2o0.1 :0.4
+do:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+niej:0.3 nas:0.2niej0.1 :0.4
+do:0.3 i:0.2o0.1 :0.4
+mnie:0.3 czasu:0.2czasu0.1 :0.4
+.:0.3 ,:0.2?0.1 :0.4
+ale:0.3 nie:0.2po0.1 :0.4
+i:0.3 o:0.2pan0.1 :0.4
+na:0.3 już:0.2nawet0.1 :0.4
+nią:0.3 lewo:0.2myśl0.1 :0.4
+?:0.3 o:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 na:0.2od0.1 :0.4
+nie:0.3 będzie:0.2będzie0.1 :0.4
+o:0.3 był:0.2jest0.1 :0.4
+nim:0.3 i:0.2czym0.1 :0.4
+nie:0.3 i:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 ma:0.2o0.1 :0.4
+i:0.3 o:0.2o0.1 :0.4
+nie:0.3 nawet:0.2co0.1 :0.4
+był:0.3 ma:0.2miał0.1 :0.4
+nie:0.3 .:0.2nie0.1 :0.4
+jest:0.3 może:0.2może0.1 :0.4
+i:0.3 ,:0.2do0.1 :0.4
+o:0.3 już:0.2na0.1 :0.4
+co:0.3 pani:0.2nim0.1 :0.4
+o:0.3 do:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 czym:0.2nim0.1 :0.4
+ażeby:0.3 bo:0.2ale0.1 :0.4
+go:0.3 na:0.2.0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+panny:0.3 niej:0.2domu0.1 :0.4
+na:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+lewo:0.3 nią:0.2,0.1 :0.4
+nie:0.3 ::0.2na0.1 :0.4
+i:0.3 o:0.2i0.1 :0.4
+do:0.3 ja:0.2nie0.1 :0.4
+głowy:0.3 pani:0.2mnie0.1 :0.4
+do:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+czasu:0.3 niej:0.2domu0.1 :0.4
+::0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+pani:0.3 od:0.2czy0.1 :0.4
+krzeszowskiej:0.3 do:0.2i0.1 :0.4
+do:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+panny:0.3 mnie:0.2domu0.1 :0.4
+od:0.3 na:0.2florentyny0.1 :0.4
+,:0.3 niej:0.2pani0.1 :0.4
+bo:0.3 co:0.2bo0.1 :0.4
+do:0.3 ona:0.2nie0.1 :0.4
+niego:0.3 czasu:0.2mnie0.1 :0.4
+od:0.3 na:0.2?0.1 :0.4
+pani:0.3 pana:0.2i0.1 :0.4
+na:0.3 krzeszowskiej:0.2na0.1 :0.4
+niego:0.3 myśl:0.2jego0.1 :0.4
+nie:0.3 na:0.2na0.1 :0.4
+był:0.3 o:0.2może0.1 :0.4
+.:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+od:0.3 po:0.2o0.1 :0.4
+czasu:0.3 nie:0.2pana0.1 :0.4
+.:0.3 ,:0.2?0.1 :0.4
+i:0.3 bo:0.2nie0.1 :0.4
+nawet:0.3 o:0.2już0.1 :0.4
+do:0.3 ::0.2?0.1 :0.4
+czasu:0.3 mnie:0.2mnie0.1 :0.4
+do:0.3 .:0.2nie0.1 :0.4
+niego:0.3 głowy:0.2mnie0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+czasu:0.3 niej:0.2niej0.1 :0.4
+do:0.3 od:0.2.0.1 :0.4
+głowy:0.3 pani:0.2niej0.1 :0.4
+;:0.3 o:0.2o0.1 :0.4
+,:0.3 i:0.2a0.1 :0.4
+a:0.3 ażeby:0.2ażeby0.1 :0.4
+co:0.3 i:0.2na0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+jego:0.3 prawo:0.2prawo0.1 :0.4
+nie:0.3 na:0.2:0.1 :0.4
+,:0.3 był:0.2był0.1 :0.4
+ażeby:0.3 ale:0.2bo0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2nie0.1 :0.4
+może:0.3 był:0.2miał0.1 :0.4
+nie:0.3 od:0.2do0.1 :0.4
+,:0.3 mógł:0.2może0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 nawet:0.2nawet0.1 :0.4
+pani:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+krzeszowskiej:0.3 na:0.2,0.1 :0.4
+::0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+i:0.3 ,:0.2pani0.1 :0.4
+ja:0.3 już:0.2o0.1 :0.4
+do:0.3 .:0.2i0.1 :0.4
+mego:0.3 czasu:0.2mego0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2na0.1 :0.4
+jest:0.3 może:0.2,0.1 :0.4
+o:0.3 do:0.2od0.1 :0.4
+,:0.3 i:0.2mnie0.1 :0.4
+i:0.3 ani:0.2ani0.1 :0.4
+nie:0.3 co:0.2jeszcze0.1 :0.4
+jest:0.3 o:0.2nie0.1 :0.4
+?:0.3 o:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 a:0.2)0.1 :0.4
+będzie:0.3 ,:0.2będzie0.1 :0.4
+i:0.3 !:0.2nie0.1 :0.4
+po:0.3 jeszcze:0.2jeszcze0.1 :0.4
+angielsku:0.3 nie:0.2południu0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2nie0.1 :0.4
+na:0.3 mógł:0.2mógł0.1 :0.4
+prawo:0.3 niego:0.2prawo0.1 :0.4
+i:0.3 ?:0.2i0.1 :0.4
+po:0.3 do:0.2po0.1 :0.4
+chwili:0.3 prostu:0.2chwili0.1 :0.4
+o:0.3 .:0.2i0.1 :0.4
+pani:0.3 i:0.2jego0.1 :0.4
+do:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+mnie:0.3 paryża:0.2paryża0.1 :0.4
+.:0.3 do:0.2i0.1 :0.4
+ale:0.3 i:0.2bo0.1 :0.4
+co:0.3 i:0.2nie0.1 :0.4
+?:0.3 pan:0.2nie0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+jego:0.3 mnie:0.2co0.1 :0.4
+,:0.3 i:0.2już0.1 :0.4
+co:0.3 bo:0.2ażeby0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 o:0.2jeszcze0.1 :0.4
+pani:0.3 ,:0.2:0.1 :0.4
+krzeszowskiej:0.3 ,:0.2do0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+na:0.3 nim:0.2nim0.1 :0.4
+niego:0.3 drugi:0.2nią0.1 :0.4
+?:0.3 ;:0.2na0.1 :0.4
+po:0.3 i:0.2)0.1 :0.4
+odejściu:0.3 mnie:0.2pokoju0.1 :0.4
+na:0.3 do:0.2?0.1 :0.4
+niego:0.3 prawo:0.2drugi0.1 :0.4
+?:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 a:0.2o0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2może0.1 :0.4
+nim:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+o:0.3 .:0.2,0.1 :0.4
+niego:0.3 jej:0.2mnie0.1 :0.4
+i:0.3 ?:0.2i0.1 :0.4
+już:0.3 nie:0.2od0.1 :0.4
+o:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 czym:0.2nie0.1 :0.4
+ma:0.3 może:0.2był0.1 :0.4
+mnie:0.3 do:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 na:0.2do0.1 :0.4
+ażeby:0.3 a:0.2nie0.1 :0.4
+jej:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+o:0.3 i:0.2.0.1 :0.4
+niej:0.3 czym:0.2czym0.1 :0.4
+.:0.3 na:0.2.0.1 :0.4
+ale:0.3 od:0.2bo0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+go:0.3 pani:0.2,0.1 :0.4
+i:0.3 do:0.2pan0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+nią:0.3 mnie:0.2drugi0.1 :0.4
+o:0.3 ::0.2do0.1 :0.4
+mnie:0.3 ,:0.2niej0.1 :0.4
+,:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+bo:0.3 ale:0.2co0.1 :0.4
+już:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+o:0.3 ,:0.2,0.1 :0.4
+czym:0.3 nim:0.2i0.1 :0.4
+na:0.3 jest:0.2o0.1 :0.4
+myśl:0.3 jego:0.2jej0.1 :0.4
+?:0.3 .:0.2do0.1 :0.4
+ale:0.3 i:0.2o0.1 :0.4
+i:0.3 pan:0.2ja0.1 :0.4
+na:0.3 co:0.2już0.1 :0.4
+lewo:0.3 drugi:0.2lewo0.1 :0.4
+na:0.3 .:0.2na0.1 :0.4
+myśl:0.3 co:0.2lewo0.1 :0.4
+::0.3 ,:0.2o0.1 :0.4
+o:0.3 pani:0.2pani0.1 :0.4
+nie:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+nie:0.3 mógł:0.2był0.1 :0.4
+,:0.3 był:0.2o0.1 :0.4
+na:0.3 i:0.2bo0.1 :0.4
+jej:0.3 co:0.2jej0.1 :0.4
+mnie:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+!:0.3 .:0.2!0.1 :0.4
+,:0.3 ):0.2o0.1 :0.4
+bo:0.3 i:0.2bo0.1 :0.4
+na:0.3 pan:0.2o0.1 :0.4
+,:0.3 co:0.2,0.1 :0.4
+na:0.3 ale:0.2co0.1 :0.4
+,:0.3 mnie:0.2co0.1 :0.4
+który:0.3 ażeby:0.2a0.1 :0.4
+nie:0.3 ::0.2na0.1 :0.4
+jest:0.3 o:0.2miał0.1 :0.4
+na:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+drugi:0.3 nią:0.2jego0.1 :0.4
+o:0.3 ::0.2.0.1 :0.4
+czym:0.3 niej:0.2nim0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2?0.1 :0.4
+ażeby:0.3 ani:0.2ani0.1 :0.4
+mu:0.3 do:0.2i0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+mnie:0.3 czasu:0.2mnie0.1 :0.4
+do:0.3 .:0.2nie0.1 :0.4
+pana:0.3 domu:0.2czasu0.1 :0.4
+nie:0.3 ;:0.2:0.1 :0.4
+ma:0.3 o:0.2o0.1 :0.4
+;:0.3 i:0.2nie0.1 :0.4
+nawet:0.3 nie:0.2bo0.1 :0.4
+i:0.3 od:0.2,0.1 :0.4
+ja:0.3 nie:0.2po0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2.0.1 :0.4
+mego:0.3 niej:0.2niego0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2nie0.1 :0.4
+który:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2go0.1 :0.4
+co:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+nie:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+ma:0.3 do:0.2jest0.1 :0.4
+ani:0.3 do:0.2ani0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+niego:0.3 prawo:0.2myśl0.1 :0.4
+o:0.3 i:0.2i0.1 :0.4
+niego:0.3 niej:0.2nim0.1 :0.4
+i:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+po:0.3 od:0.2nawet0.1 :0.4
+chwili:0.3 południu:0.2mnie0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 ja:0.2po0.1 :0.4
+może:0.3 był:0.2było0.1 :0.4
+i:0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+do:0.3 na:0.2już0.1 :0.4
+paryża:0.3 mnie:0.2pani0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2?0.1 :0.4
+mnie:0.3 pani:0.2domu0.1 :0.4
+do:0.3 ;:0.2;0.1 :0.4
+paryża:0.3 pani:0.2pani0.1 :0.4
+o:0.3 .:0.2,0.1 :0.4
+nim:0.3 niej:0.2niego0.1 :0.4
+na:0.3 .:0.2do0.1 :0.4
+nią:0.3 myśl:0.2co0.1 :0.4
+o:0.3 ?:0.2do0.1 :0.4
+nim:0.3 niej:0.2niego0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+domu:0.3 paryża:0.2panny0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+o:0.3 jest:0.2może0.1 :0.4
+niego:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+;:0.3 ?:0.2do0.1 :0.4
+i:0.3 bo:0.2na0.1 :0.4
+już:0.3 do:0.2już0.1 :0.4
+.:0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+nie:0.3 może:0.2od0.1 :0.4
+o:0.3 był:0.2może0.1 :0.4
+mnie:0.3 ,:0.2,0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+bo:0.3 a:0.2na0.1 :0.4
+nie:0.3 już:0.2ja0.1 :0.4
+mógł:0.3 był:0.2ma0.1 :0.4
+,:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+który:0.3 co:0.2bo0.1 :0.4
+na:0.3 go:0.2by0.1 :0.4
+nią:0.3 ,:0.2myśl0.1 :0.4
+::0.3 .:0.2?0.1 :0.4
+na:0.3 od:0.2,0.1 :0.4
+niego:0.3 jego:0.2drugi0.1 :0.4
+nie:0.3 o:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 był:0.2miał0.1 :0.4
+który:0.3 ale:0.2ale0.1 :0.4
+do:0.3 o:0.2!0.1 :0.4
+,:0.3 niego:0.2czasu0.1 :0.4
+i:0.3 który:0.2który0.1 :0.4
+już:0.3 nie:0.2co0.1 :0.4
+o:0.3 i:0.2nie0.1 :0.4
+,:0.3 mnie:0.2na0.1 :0.4
+a:0.3 ale:0.2nie0.1 :0.4
+może:0.3 nawet:0.2potem0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2.0.1 :0.4
+był:0.3 o:0.2ma0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+jego:0.3 co:0.2,0.1 :0.4
+o:0.3 od:0.2i0.1 :0.4
+i:0.3 nim:0.2mnie0.1 :0.4
+po:0.3 na:0.2o0.1 :0.4
+co:0.3 mnie:0.2mnie0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2.0.1 :0.4
+był:0.3 na:0.2może0.1 :0.4
+od:0.3 nie:0.2do0.1 :0.4
+pana:0.3 mnie:0.2niej0.1 :0.4
+::0.3 ;:0.2na0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+już:0.3 do:0.2nawet0.1 :0.4
+.:0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+i:0.3 może:0.2od0.1 :0.4
+nawet:0.3 nie:0.2może0.1 :0.4
+i:0.3 ,:0.2na0.1 :0.4
+o:0.3 na:0.2nawet0.1 :0.4
+mnie:0.3 nim:0.2jej0.1 :0.4
+?:0.3 do:0.2na0.1 :0.4
+i:0.3 do:0.2do0.1 :0.4
+do:0.3 o:0.2już0.1 :0.4
+niej:0.3 domu:0.2pana0.1 :0.4
+.:0.3 ::0.2,0.1 :0.4
+o:0.3 po:0.2o0.1 :0.4
+co:0.3 mnie:0.2co0.1 :0.4
+dzień:0.3 i:0.2,0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2i0.1 :0.4
+co:0.3 mnie:0.2mnie0.1 :0.4
+?:0.3 na:0.2dzień0.1 :0.4
+):0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+nie:0.3 .:0.2na0.1 :0.4
+na:0.3 jest:0.2nie0.1 :0.4
+niego:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+do:0.3 ,:0.2?0.1 :0.4
+czasu:0.3 niej:0.2czasu0.1 :0.4
+,:0.3 .:0.2;0.1 :0.4
+który:0.3 a:0.2a0.1 :0.4
+go:0.3 .:0.2i0.1 :0.4
+::0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+na:0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+myśl:0.3 ,:0.2drugi0.1 :0.4
+i:0.3 na:0.2:0.1 :0.4
+na:0.3 ja:0.2na0.1 :0.4
+co:0.3 mnie:0.2jej0.1 :0.4
+,:0.3 .:0.2,0.1 :0.4
+na:0.3 a:0.2a0.1 :0.4
+lewo:0.3 których:0.2co0.1 :0.4
+i:0.3 ?:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 jego:0.2na0.1 :0.4
+było:0.3 mógł:0.2mógł0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2na0.1 :0.4
+od:0.3 już:0.2do0.1 :0.4
+na:0.3 niej:0.2mnie0.1 :0.4
+jej:0.3 niego:0.2lewo0.1 :0.4
+o:0.3 .:0.2,0.1 :0.4
+mnie:0.3 niej:0.2czym0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+o:0.3 był:0.2o0.1 :0.4
+.:0.3 ,:0.2czym0.1 :0.4
+nie:0.3 i:0.2po0.1 :0.4
+o:0.3 miał:0.2,0.1 :0.4
+nim:0.3 mnie:0.2pani0.1 :0.4
+nie:0.3 ,:0.2?0.1 :0.4
+może:0.3 jest:0.2ma0.1 :0.4
+,:0.3 na:0.2do0.1 :0.4
+który:0.3 i:0.2a0.1 :0.4
+do:0.3 na:0.2od0.1 :0.4
+czasu:0.3 pana:0.2pani0.1 :0.4
+na:0.3 do:0.2:0.1 :0.4
+niego:0.3 nią:0.2prawo0.1 :0.4
+::0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+po:0.3 o:0.2,0.1 :0.4
+południu:0.3 co:0.2,0.1 :0.4
+,:0.3 i:0.2o0.1 :0.4
+jak:0.3 ażeby:0.2i0.1 :0.4
+ja:0.3 nie:0.2ja0.1 :0.4
+nie:0.3 od:0.2,0.1 :0.4
+o:0.3 i:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 mnie:0.2mnie0.1 :0.4
+który:0.3 ale:0.2nie0.1 :0.4
+i:0.3 go:0.2,0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 od:0.2nawet0.1 :0.4
+.:0.3 o:0.2nie0.1 :0.4
+o:0.3 a:0.2ale0.1 :0.4
+ile:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+na:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+jego:0.3 mnie:0.2jego0.1 :0.4
+::0.3 ?:0.2na0.1 :0.4
+do:0.3 nie:0.2co0.1 :0.4
+paryża:0.3 nas:0.2paryża0.1 :0.4
+.:0.3 ::0.2,0.1 :0.4
+od:0.3 a:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 niego:0.2mnie0.1 :0.4
+i:0.3 ale:0.2i0.1 :0.4
+jeszcze:0.3 nie:0.2ja0.1 :0.4
+na:0.3 ,:0.2na0.1 :0.4
+niego:0.3 mnie:0.2co0.1 :0.4
+::0.3 na:0.2nie0.1 :0.4
+do:0.3 i:0.2nie0.1 :0.4
+pana:0.3 pani:0.2nas0.1 :0.4
+.:0.3 i:0.2.0.1 :0.4
+po:0.3 na:0.2bo0.1 :0.4
+pokoju:0.3 chwili:0.2chwili0.1 :0.4
+.:0.3 ?:0.2!0.1 :0.4
+i:0.3 bo:0.2a0.1 :0.4
+co:0.3 ja:0.2o0.1 :0.4
+?:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+i:0.3 a:0.2co0.1 :0.4
+już:0.3 co:0.2nie0.1 :0.4
+o:0.3 od:0.2o0.1 :0.4
+nim:0.3 na:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2.0.1 :0.4
+o:0.3 był:0.2,0.1 :0.4
+czym:0.3 .:0.2,0.1 :0.4
+nie:0.3 o:0.2o0.1 :0.4
+,:0.3 jest:0.2był0.1 :0.4
+ażeby:0.3 a:0.2ażeby0.1 :0.4
+o:0.3 go:0.2na0.1 :0.4
+jego:0.3 i:0.2jego0.1 :0.4
+.:0.3 ,:0.2nie0.1 :0.4
+bo:0.3 po:0.2a0.1 :0.4
+pan:0.3 co:0.2nawet0.1 :0.4
+o:0.3 nie:0.2nie0.1 :0.4
+nie:0.3 nim:0.2niej0.1 :0.4
+miał:0.3 nie:0.2ma0.1 :0.4
+nie:0.3 do:0.2mnie0.1 :0.4
+było:0.3 jest:0.2jest0.1 :0.4
+,:0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+a:0.3 który:0.2nie0.1 :0.4
+pan:0.3 i:0.2na0.1 :0.4
+.:0.3 na:0.2do0.1 :0.4
+o:0.3 bo:0.2od0.1 :0.4
+,:0.3 ile:0.2pani0.1 :0.4
+na:0.3 bo:0.2który0.1 :0.4
+niego:0.3 jego:0.2jego0.1 :0.4
+o:0.3 i:0.2na0.1 :0.4
+nim:0.3 nich:0.2nich0.1 :0.4
+na:0.3 o:0.2.0.1 :0.4
+co:0.3 jej:0.2jego0.1 :0.4
+?:0.3 .:0.2.0.1 :0.4
+ale:0.3 a:0.2ale0.1 :0.4
+na:0.3 co:0.2na0.1 :0.4
+,:0.3 co:0.2jego0.1 :0.4
+ażeby:0.3 który:0.2na0.1 :0.4
+go:0.3 na:0.2go0.1 :0.4
+do:0.3 o:0.2,0.1 :0.4
+niej:0.3 głowy:0.2głowy0.1 :0.4
+::0.3 na:0.2:0.1 :0.4
+o:0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+,:0.3 pani:0.2pani0.1 :0.4
+co:0.3 który:0.2który0.1 :0.4
+mnie:0.3 nie:0.2,0.1 :0.4
+i:0.3 nie:0.2.0.1 :0.4
+od:0.3 nie:0.2o0.1 :0.4
+,:0.3 niego:0.2niej0.1 :0.4
+który:0.3 i:0.2ale0.1 :0.4
+::0.3 do:0.2,0.1 :0.4
+od:0.3 ,:0.2i0.1 :0.4
+jej:0.3 ,:0.2pani0.1 :0.4
+o:0.3 pani:0.2,0.1 :0.4
+mnie:0.3 czym:0.2nim0.1 :0.4
+::0.3 i:0.2:0.1 :0.4
+czy:0.3 na:0.2i0.1 :0.4
+pani:0.3 o:0.2,0.1 :0.4
+krzeszowskiej:0.3 krzeszowska:0.2,0.1 :0.4